(4,0 điểm) Đọc văn bản và thực hiện các yêu cầu từ câu 1 đến câu 5:
TÀU ĐI HÒN GAI
Tàu của những người nghèo.
Những tâm trạng và nỗi buồn không có cách gột bỏ nào rẻ tiền và dễ dàng hơn là rải nó dọc một tuyến đường biển dài, khi tiếng xế địp(1) lục bục đẩy anh xê dịch chỉ 4 hải lý một giờ đi sâu mãi vào cái hư ảo của Hạ Long.
Ngồi đối diện với tôi là người đàn ông luống tuổi, tóc bạc một cách cục cằn. Những đường nhăn không quy luật khó đoán định kẻ lên bộ mặt xạm đen vì nắng gió. Ông bảo ra Trà Cổ “tìm thằng con bất hiếu”. Nó về xin ông chia gia tài để cấp vốn cho con vợ đi buôn hàng Trung Quốc. Ông từ chối. Nó đào trộm nền nhà, cuỗm sạch của ông số vàng dưỡng lão. “Năm cây vàng của tôi chứ có ít ỏi gì.” – Ông nói.
Bên cạnh tôi là một bà mù, đi với đứa con út đang ngủ gà ngủ gật. Bà còn trẻ, mắt mở to như mắt người sáng, nét mặt không một nếp nhăn và bình thản. Không thể tưởng tượng được đôi mắt ấy không còn nhận được ánh sáng, và mặt biểu chiều rực rỡ trên vịnh Hạ Long đối với bà chỉ còn là đêm tối mênh mông. Bà chăm chú nghe chuyện của chúng tôi theo cung cách và điệu bộ của người mù, sự chăm chú của toàn bộ cơ thể. Bà nói: “Thưa các ông, mỗi cây mỗi hoa mới gọi là đời. Tôi xin kể các ông nghe một chuyện mắt thấy tai nghe từ thời tôi còn nhỏ… – Bà hướng về người đàn ông – Xin ông đừng buồn, thiên hạ còn có người bất hiếu hơn thằng con ông.”.
Câu nói như an ủi được phần nào người cha đau khổ, ông nghiêng người ra phía trước, lắng nghe. Người đàn bà mù kể:
– Hồi lên mười, mắt tôi còn sáng. Cạnh nhà tôi có một bà cụ mù. Bà góa chồng từ lúc còn trẻ nhưng ở vậy nuôi con. Rồi bị một cơn thiên đầu thống(2) thế là mù hẳn. Anh con trai cưới vợ. Cả xóm nghèo ai cũng có tiền mừng, mọi người tự đặt vào bàn tay bà cụ. Ở chỗ tôi những người sáng mắt cũng còn chật vật lắm mới kiếm được miếng ăn, huống gì bà. Cưới được nàng dâu tốt nết, chắc đời bà đỡ khổ. Nhưng có ai ngờ anh con! Sau ngày anh có vợ, người ta đã xì xầm về anh những chuyện tày trời. Thế rồi một hôm, sang nhà con bạn chơi, tôi thấy nó đang chúi mũi vào một lỗ thủng trên vách đất, nhìn sang gian nhà của bà cụ mù. Nó vẫy tay tôi lại. Các chư ông có biết tôi nhìn thấy chuyện gì không? Cả nhà bà cụ đang ngồi bên mâm cơm.
Trên mâm có một đĩa rau luộc, một đĩa thịt kho vàng. Bà cụ ngồi nhai cơm. Anh con trai đang bặm môi dùng hai chiếc đũa đẩy đĩa thịt về phía vợ. Còn chị con dâu, mặt đỏ bừng vì xấu hổ, chống lại chồng bằng cách lấy đũa đẩy cái đĩa sang phía mẹ chồng. Cả hai giằng co nhau trên cái mâm, trong im lặng. Chỉ còn nghe tiếng nhai trệu trạo của bà mẹ. Lúc đó tôi nghĩ bà không biết gì. Trước mắt bà chỉ là đêm tối, như trước mắt tôi bây giờ cũng chỉ là đêm tối… Cầu trời cho các chư ông đừng bao giờ phải nhìn thấy cái cảnh tôi nhìn thấy đó. Hai năm sau, bà mẹ treo cổ tự vẫn ngay trong nhà, chị con dâu đẻ được một đứa con trai thì ôm con về nhà mẹ. Nhưng anh con trai lại làm ăn tấn tới, mua được nhà khác và dọn đi. Giờ đây, khi đã bị mù, tôi mới biết là mình đã nhầm. Người mù nhìn thấy mọi thứ trong bóng đêm!
Người đàn ông nức to lên một tiếng. Mặt ông tái xám đi trong nắng chiều. Tôi nghĩ là câu chuyện đau buồn kia đã chạm đến vết thương lòng của ông. Tôi đưa ông lọ dầu gió: “Bác khó ở?...”. Ông xua tay rồi đứng dậy, bước tới phía mũi tàu. Đôi vai to bè oằn xuống trên tấm lưng mềm nhũn như không còn cột sống chống đỡ. Tôi bỗng nghĩ đến cái chết của bà mẹ mù trong câu chuyện đang làm tôi run cả người lên. Đàn ông cũng chẳng cứng rắn gì hơn đàn bà. Trên đường ra vịnh đã có bao nhiêu cuộc đời tìm cách tự giải thoát vào làn nước xanh thẫm này. Tôi quả quyết đứng dậy, đi theo người đàn ông. Ông đã ngồi xuống đống dây chão trên lỗ neo. Tôi bước lại gần, cố nghĩ cách làm ông khuây khỏa: “Ngày mai mới có tàu ra Trà Cổ. Nhà tôi ở gần núi Bài Thơ, nếu tiện xin mời bác…”.
Người bạn đường nhìn tôi với đôi mắt biết ơn. Nhưng một khoảng trống mênh mông hiện ra trong mắt ông, trong cái nhìn mà tôi không thể nào mô tả nổi, một nỗi xót xa, ân hận hay thứ tình cảm gì gần như thế đang làm đôi đồng tử mắt ông to ra, như ông đang hấp hối. Linh tính mách bảo tôi một điều: người đàn ông này phải nói câu gì đó với tôi hay bất kỳ ai khác. Nếu không ông sẽ gục xuống. Tôi đã không nhầm. Ông nói:
– Cám ơn ông. Nhưng tôi không ra Trà Cổ làm gì nữa. Tôi thế là đáng đời. Ông biết không, tôi đã nhận ra bà mù ấy. Bốn mươi năm trước bà ta là cô bé hàng xóm của hai mẹ con tôi.
(Nguyễn Quang Thân, 100 truyện hay cực ngắn,Tạp chí Thế giới mới - NXB Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 1999)
* Chú thích:
(1)Xế địp: Tiếng động cơ tàu thủy.
(2)Thiên đầu thống: Một bệnh về mắt, dễ dẫn tới tổn hại dây thần kinh thị giác.
Câu 1. Chỉ ra các từ ngữ thể hiện sắc thái trang trọng trong những câu văn sau: Bà nói: “Thưa các ông, mỗi cây mỗi hoa mới gọi là đời. Tôi xin kể các ông nghe một chuyện mắt thấy tai nghe từ thời tôi còn nhỏ… – Bà hướng về người đàn ông – Xin ông đừng buồn, thiên hạ còn có người bất hiếu hơn thằng con ông.”.
Câu 2. Liệt kê những chi tiết miêu tả phản ứng của người đàn ông ngay sau khi nghe xong câu chuyện của người đàn bà mù.
Câu 3. Phân tích tác dụng của việc lựa chọn ngôi kể trong văn bản.
Câu 4. Giải thích nội dung câu nói của người đàn bà mù với người đàn ông: Giờ đây, khi đã bị mù, tôi mới biết là mình đã nhầm. Người mù nhìn thấy mọi thứ trong bóng đêm!
Câu 5. Xác định thông điệp có ý nghĩa nhất đối với anh/chị và lý giải tại sao.
Câu 1:
Trong truyện ngắn "Tàu đi Hoàng hôn" của Nguyễn Quang Thân, nhân vật người đàn ông trải qua một sự chuyển biến tâm trạng sâu sắc sau khi lắng nghe câu chuyện đầy bi kịch của người đàn bà mù. Ban đầu, có lẽ anh chỉ đơn thuần là một hành khách tình cờ, có thể khơi gợi lòng trắc ẩn nhất thời khi đối diện với một số phận bất hạnh. Tuy nhiên, khi câu chuyện về cuộc đời đầy gian truân, mất mát của người đàn bà dần được hé lộ, trong lòng người đàn ông đã nảy sinh những rung động mạnh mẽ. Anh không chỉ cảm thương cho nỗi đau khổ tột cùng của bà mà còn bắt đầu suy ngẫm về những giá trị sống, về sự vô thường của kiếp người. Có lẽ, trong khoảnh khắc tĩnh lặng trên chuyến tàu hoàng hôn ấy, câu chuyện của người đàn bà mù đã khơi dậy trong anh những ký ức, những trăn trở riêng. Sự đồng cảm sâu sắc đã dần thay thế cho thái độ ban đầu, nhường chỗ cho một nỗi buồn man mác, một sự thức tỉnh nhẹ nhàng về những điều tưởng chừng như nhỏ bé nhưng lại vô cùng quý giá trong cuộc sống. Cuối cùng, có lẽ người đàn ông đã mang theo một bài học sâu sắc về tình người và sự sẻ chia, một dấu lặng cần thiết giữa dòng chảy hối hả của cuộc đời.
Câu 2:
Trong hành trình hình thành và phát triển nhân cách của mỗi con người, gia đình đóng vai trò là nền tảng vững chắc đầu tiên. Nơi ấy không chỉ nuôi dưỡng về mặt vật chất mà còn là môi trường giáo dục đạo đức, lối sống quan trọng nhất. Và một trong những phương pháp giáo dục có sức mạnh lan tỏa và thấm sâu nhất chính là giáo dục nêu gương. Từ góc nhìn của một người trẻ, tôi nhận thấy rằng sự nêu gương của những người thân yêu trong gia đình có ý nghĩa vô cùng to lớn, định hình nên những giá trị cốt lõi và hành vi ứng xử của mỗi chúng ta.
Trước hết, giáo dục nêu gương trong gia đình bắt đầu từ những điều giản dị nhất trong cuộc sống hàng ngày. Cha mẹ, ông bà chính là những hình mẫu đầu tiên mà con cái tiếp xúc và học hỏi. Cách họ đối nhân xử thế, cách họ giải quyết vấn đề, thái độ của họ đối với công việc và những người xung quanh đều được con trẻ quan sát và ghi nhớ một cách tự nhiên. Một người cha trung thực, luôn giữ lời hứa sẽ dạy cho con cái về sự đáng tin cậy. Một người mẹ hiền dịu, nhẫn nại sẽ truyền cho con cái sự yêu thương và lòng bao dung. Những hành động nhỏ như giúp đỡ người khác, tôn trọng người lớn tuổi, giữ gìn vệ sinh chung tưởng chừng đơn giản nhưng lại có sức mạnh giáo dục vô cùng lớn lao, gieo mầm những phẩm chất tốt đẹp trong tâm hồn trẻ thơ.
Thứ hai, sự nêu gương trong gia đình không chỉ dừng lại ở hành động mà còn thể hiện qua lời nói và thái độ. Cách cha mẹ giao tiếp với nhau, với con cái, với những người khác sẽ định hình nên cách con cái sử dụng ngôn ngữ và thể hiện cảm xúc. Một gia đình hòa thuận, tôn trọng lẫn nhau sẽ tạo ra một môi trường giao tiếp tích cực, giúp con cái học được cách lắng nghe, thấu hiểu và bày tỏ ý kiến một cách lịch sự. Ngược lại, một môi trường gia đình căng thẳng, thiếu tôn trọng sẽ dễ khiến con cái hình thành những thói quen giao tiếp tiêu cực, thậm chí là bạo lực ngôn ngữ.
Hơn nữa, giáo dục nêu gương còn thể hiện qua lối sống của các thành viên trong gia đình. Những thói quen đọc sách, rèn luyện thể dục thể thao, tinh thần ham học hỏi, sự đam mê với công việc của cha mẹ sẽ truyền cảm hứng và động lực cho con cái. Khi con cái nhìn thấy cha mẹ không ngừng nỗ lực, cố gắng hoàn thiện bản thân, chúng cũng sẽ hình thành ý thức tự giác và khát vọng vươn lên trong cuộc sống. Ngược lại, một lối sống buông thả, thiếu kỷ luật của cha mẹ có thể dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của con cái.
Tuy nhiên, giáo dục nêu gương không có nghĩa là cha mẹ phải trở thành những người hoàn hảo không tì vết. Điều quan trọng là sự chân thành, nhất quán giữa lời nói và hành động. Khi cha mẹ mắc lỗi, việc dũng cảm nhận lỗi và sửa chữa cũng là một bài học quý giá cho con cái về sự trung thực và tinh thần trách nhiệm. Sự gương mẫu cần xuất phát từ trái tim, từ tình yêu thương và trách nhiệm của bậc cha mẹ đối với sự trưởng thành của con cái.
Tóm lại, giáo dục nêu gương trong gia đình có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách và định hướng lối sống cho thế hệ trẻ. Những hành động, lời nói, thái độ và lối sống tích cực của cha mẹ, ông bà chính là những viên gạch đầu tiên xây dựng nên nền tảng đạo đức vững chắc cho con cái. Mỗi bậc phụ huynh cần ý thức sâu sắc về vai trò gương mẫu của mình, không ngừng hoàn thiện bản thân để trở thành những người dẫn đường đáng tin cậy cho con cái trên hành trình trưởng thành. Bởi lẽ, những bài học từ sự nêu gương trong gia đình sẽ theo mỗi người suốt cuộc đời, trở thành kim chỉ nam cho mọi hành động và quyết định