(4,0 điểm) Đọc văn bản và thực hiện các yêu cầu từ câu 1 đến câu 5:
PHẠM TỬ HƯ LÊN CHƠI THIÊN TÀO
Phạm Tử Hư quê ở Cẩm Giàng, là một người tuấn sảng hào mại không ưa kiềm thúc. Theo học nhà xử sĩ Dương Trạm; Trạm thường răn Tử Hư về cái tính hay kiêu căng. Từ đấy chàng cố sức sửa đổi, trở nên người có đức tính tốt.
Khi Dương Trạm chết, các học trò đều tản đi cả, duy Tử Hư làm lều ở mả để chầu chực, sau ba năm rồi mới trở về. Năm 40 tuổi, Tử Hư đi thi vẫn chưa đỗ, đời Trần, sang du học ở kinh, ngụ ở trong một nhà dân bên bờ hồ Tây.
Một buổi sáng, ở nhà trọ đi ra, trong áng sương mù thấy có một đám những tán vàng kiệu ngọc bay lên trên không; kế lại có một cỗ xe nạm hạt châu, kẻ theo hầu cũng rất chững chạc. Tử Hư khẽ dòm trộm xem thì người ngồi trong xe, chính thầy học mình là Dương Trạm. Chàng toan đến gần sụp lạy nhưng Trạm xua tay nói:
– Giữa đường không phải chỗ nói chuyện, tối mai nên đến đền Trấn Vũ cửa Bắc, thầy trò ta sẽ hàn huyên một hôm.
Tử Hư bèn sắm rượu và thức nhắm, đúng hẹn mà đến. Thầy trò gặp nhau vui vẻ lắm, chàng nhân hỏi rằng:
– Thầy mới từ trần chưa bao lâu, thoắt đã trở nên hiển hách khác hẳn ngày trước, xin thầy cho biết rõ duyên do để con được vui mừng.
Dương Trạm nói:
– Ta thuở sống không có một điều thiện nào đáng khen, chỉ có hay giữ điều tín thực đối với thầy bạn, quý trọng những tờ giấy có chữ, hễ thấy rơi vãi liền nhặt mà đốt đi. Đức Đế quân đây ngài khen là có bụng tốt tâu xin cho làm chức trực lại ở cửa Tử đồng(1). Hôm qua ta hầu lính giá ngài lên chầu Thiên cung, tình cờ lại gặp nhà ngươi, đó cũng là vì thầy trò mình có cái mối duyên.
Tử Hư nói:
– Thầy được lĩnh chức trọng quyền cao như vậy, chẳng hay sự sống chết thọ yểu của con, thầy có được rõ không?
– Việc đó không phải thuộc về chức vụ của ta.
– Vậy thế thầy giữ về việc gì?
– Ta trông coi về việc văn chương thi cử, khoa danh cao thấp của những học trò trong thiên hạ.
Tử Hư mừng mà rằng:
– Nếu thế thì tiền trình của con cùng đạt thế nào chắc thầy biết rõ?
– Cứ như văn chương tài nghệ của anh, đương đời này không ai bì kịp, huống anh lại còn có tính trung hậu thành thực; có điều lúc thiếu thời thường lấy văn tài mà kiêu ngạo với người khác, cho nên trời mới bắt đỗ muộn để phải chùn nhụt cái nết ngông ngáo đi. Nếu không thì cướp thẻ trước của Mông Chính(2), lặt cỏ rác của Hạ Hầu(3) phỏng anh còn khó khăn gì nữa. Cho nên xưa nay người ta bàn về kẻ sĩ, tất trước hết xét đến đức hạnh là vì thế….
[Lược một đoạn: Tử Hư hỏi thầy về sự việc của một số người đương làm quan trong triều, đều được thầy giải đáp cho hết. Sau lại được thầy đồng ý cho theo cùng lên thiên tào thăm thú.]
Dương Trạm bèn dẫn Tử Hư đi chơi thăm khắp cả các tòa. Trước hết đến một tòa có cái biển đề ngoài là “Cửa tích đức” trong có chừng hơn nghìn người mũ hoa dải huệ, kẻ ngồi người đứng, Tử Hư hỏi thì Dương Trạm nói:
– Đó là những vị tiên thuở sống có lòng yêu thương mọi người, tuy không phải dốc hết tiền của để làm việc bố thí, nhưng biết tùy thời mà chu cấp, đã không keo bẩn, lại không hợm hĩnh. Thượng đế khen là có nhân, liệt vào thanh phẩm nên họ được ở đây.
Lại đi qua một tòa sở có cái biển đề ở ngoài là “Cửa Thuận hạnh”, trong đó độ hơn nghìn người, áo mây lọng mưa, kẻ hát người múa. Tử Hư lại hỏi, Dương Trạm nói:
– Đó là những vị tiên thuở sống hiếu thuận, hoặc trong lưu ly biết bao bọc lấy nhau, hoặc đem đất cát mà san sẻ cho nhau, mấy đời ở chung không nỡ chia rẽ. Thượng đế khen là có lòng, cho vào cung mây nên họ được ở đây.
Lại đến một tòa sở có cái biển đề là “Cửa Nho thần” người ở đấy đều áo dài đai rộng, cũng có tới số một nghìn, trong có hai người mặc áo lụa, đội mũ sa.
Dương Trạm trỏ bảo Tử Hư rằng:
– Ấy là ông Tô Hiến Thành(4) triều Lý và ông Chu Văn An(5) triều Trần đó. Ngoài ra thì là những danh thần đời Hán, đời Đường, không sung vào quan vị hay chức chưởng gì cả, chỉ ngày sóc ngày vọng thì vào tham yết Đế quân, như những viên tản quan đời nay thỉnh thoảng vào chầu vua mà thôi. Cứ cách năm trăm năm lại cho giáng sinh, cao thì làm đến khanh tướng, thấp cũng làm được sĩ phu, hiệu doãn. Ngoài ra còn đến hơn trăm tòa sở nữa, nhưng trời gần sáng không đi xem khắp được, vội cưỡi gió mà bay xuống trần. Xuống đến cửa Bắc, thấy trăm quan đã lục tục vào triều chầu vua.
Tử Hư từ biệt thầy trở về, sang năm đi thi quả đỗ tiến sĩ. Phàm những việc cát hung họa phúc nhà Tử Hư, thường được thầy về báo cho biết.
(Nguyễn Dữ, Phạm Tử Hư lên chơi thiên tào, in trong Tiễn đăng tân thoại và Truyền kì mạn lục (Trúc Khê Ngô Văn Triện dịch), NXB Văn học, Hà Nội, 1999, tr.319 – 325)
* Chú thích:
(1)Tử đồng: Nơi ở của Đế Quân Văn Xương, trông coi về văn học.
(2)Mông Chính: Người đời Tống, thi đỗ trạng nguyên. Khi nghe tin Mông Chính đỗ, Hồ Đán Phủ phàn nàn rằng: “Thôi thế là sang năm ta đỗ, lại phải sau hắn một thẻ rồi.”. Quả nhiên, sang năm Hồ đỗ thật.
(3)Hạ Hầu: Hạ Hầu Thắng là một danh Nho đời Hán. Ông thường nói: “Kẻ sĩ chỉ sợ không sáng nghĩa kinh, nếu sáng thì lấy áo xanh, áo tía dễ dàng như lặt cỏ rác ở dưới đất vậy.”.
(4)Tô Hiến Thành: Làm quan dưới triều Lý Anh Tông và Lý Cao Tông, được sư khen là cao minh chính trực.
(5)Chu Văn An: Người xã Thanh Liệt, huyện Thanh Đàm, nay là xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Thời Trần, ông được giao chức Tư nghiệp Quốc tử giám, là một vị thầy học trung tín cương trực, không sợ quyền thế, không ham tước vị; từng dâng sớ xin chém bảy kẻ lộng thần, được triều đình và kẻ sĩ đương thời nể trọng.
Câu 1. Chỉ ra một chi tiết thể hiện rõ yếu tố kì ảo trong văn bản trên.
Câu 2. Theo lời của Dương Trạm, tại sao ông lại được giữ chức trực lại ở cửa Tử đồng?
Câu 3. Nhận xét về tính cách nhân vật Tử Hư trong văn bản.
Câu 4. Dựa vào việc tìm hiểu các cước chú trong văn bản, hãy nhận xét về tác dụng của việc dùng các điển cố trong tác phẩm.
Câu 5. Từ câu chuyện về những điều Phạm Tử Hư được chứng kiến trong chuyến đi thăm thiên tào, anh/ chị rút ra bài học nào có ý nghĩa về lẽ sống cho bản thân?
Câu 1:
Trong truyện ngắn "Tàu đi Hoàng hôn" của Nguyễn Quang Thân, nhân vật người đàn ông trải qua một sự chuyển biến tâm trạng sâu sắc sau khi lắng nghe câu chuyện đầy bi kịch của người đàn bà mù. Ban đầu, có lẽ anh chỉ đơn thuần là một hành khách tình cờ, có thể khơi gợi lòng trắc ẩn nhất thời khi đối diện với một số phận bất hạnh. Tuy nhiên, khi câu chuyện về cuộc đời đầy gian truân, mất mát của người đàn bà dần được hé lộ, trong lòng người đàn ông đã nảy sinh những rung động mạnh mẽ. Anh không chỉ cảm thương cho nỗi đau khổ tột cùng của bà mà còn bắt đầu suy ngẫm về những giá trị sống, về sự vô thường của kiếp người. Có lẽ, trong khoảnh khắc tĩnh lặng trên chuyến tàu hoàng hôn ấy, câu chuyện của người đàn bà mù đã khơi dậy trong anh những ký ức, những trăn trở riêng. Sự đồng cảm sâu sắc đã dần thay thế cho thái độ ban đầu, nhường chỗ cho một nỗi buồn man mác, một sự thức tỉnh nhẹ nhàng về những điều tưởng chừng như nhỏ bé nhưng lại vô cùng quý giá trong cuộc sống. Cuối cùng, có lẽ người đàn ông đã mang theo một bài học sâu sắc về tình người và sự sẻ chia, một dấu lặng cần thiết giữa dòng chảy hối hả của cuộc đời.
Câu 2:
Trong hành trình hình thành và phát triển nhân cách của mỗi con người, gia đình đóng vai trò là nền tảng vững chắc đầu tiên. Nơi ấy không chỉ nuôi dưỡng về mặt vật chất mà còn là môi trường giáo dục đạo đức, lối sống quan trọng nhất. Và một trong những phương pháp giáo dục có sức mạnh lan tỏa và thấm sâu nhất chính là giáo dục nêu gương. Từ góc nhìn của một người trẻ, tôi nhận thấy rằng sự nêu gương của những người thân yêu trong gia đình có ý nghĩa vô cùng to lớn, định hình nên những giá trị cốt lõi và hành vi ứng xử của mỗi chúng ta.
Trước hết, giáo dục nêu gương trong gia đình bắt đầu từ những điều giản dị nhất trong cuộc sống hàng ngày. Cha mẹ, ông bà chính là những hình mẫu đầu tiên mà con cái tiếp xúc và học hỏi. Cách họ đối nhân xử thế, cách họ giải quyết vấn đề, thái độ của họ đối với công việc và những người xung quanh đều được con trẻ quan sát và ghi nhớ một cách tự nhiên. Một người cha trung thực, luôn giữ lời hứa sẽ dạy cho con cái về sự đáng tin cậy. Một người mẹ hiền dịu, nhẫn nại sẽ truyền cho con cái sự yêu thương và lòng bao dung. Những hành động nhỏ như giúp đỡ người khác, tôn trọng người lớn tuổi, giữ gìn vệ sinh chung tưởng chừng đơn giản nhưng lại có sức mạnh giáo dục vô cùng lớn lao, gieo mầm những phẩm chất tốt đẹp trong tâm hồn trẻ thơ.
Thứ hai, sự nêu gương trong gia đình không chỉ dừng lại ở hành động mà còn thể hiện qua lời nói và thái độ. Cách cha mẹ giao tiếp với nhau, với con cái, với những người khác sẽ định hình nên cách con cái sử dụng ngôn ngữ và thể hiện cảm xúc. Một gia đình hòa thuận, tôn trọng lẫn nhau sẽ tạo ra một môi trường giao tiếp tích cực, giúp con cái học được cách lắng nghe, thấu hiểu và bày tỏ ý kiến một cách lịch sự. Ngược lại, một môi trường gia đình căng thẳng, thiếu tôn trọng sẽ dễ khiến con cái hình thành những thói quen giao tiếp tiêu cực, thậm chí là bạo lực ngôn ngữ.
Hơn nữa, giáo dục nêu gương còn thể hiện qua lối sống của các thành viên trong gia đình. Những thói quen đọc sách, rèn luyện thể dục thể thao, tinh thần ham học hỏi, sự đam mê với công việc của cha mẹ sẽ truyền cảm hứng và động lực cho con cái. Khi con cái nhìn thấy cha mẹ không ngừng nỗ lực, cố gắng hoàn thiện bản thân, chúng cũng sẽ hình thành ý thức tự giác và khát vọng vươn lên trong cuộc sống. Ngược lại, một lối sống buông thả, thiếu kỷ luật của cha mẹ có thể dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của con cái.
Tuy nhiên, giáo dục nêu gương không có nghĩa là cha mẹ phải trở thành những người hoàn hảo không tì vết. Điều quan trọng là sự chân thành, nhất quán giữa lời nói và hành động. Khi cha mẹ mắc lỗi, việc dũng cảm nhận lỗi và sửa chữa cũng là một bài học quý giá cho con cái về sự trung thực và tinh thần trách nhiệm. Sự gương mẫu cần xuất phát từ trái tim, từ tình yêu thương và trách nhiệm của bậc cha mẹ đối với sự trưởng thành của con cái.
Tóm lại, giáo dục nêu gương trong gia đình có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách và định hướng lối sống cho thế hệ trẻ. Những hành động, lời nói, thái độ và lối sống tích cực của cha mẹ, ông bà chính là những viên gạch đầu tiên xây dựng nên nền tảng đạo đức vững chắc cho con cái. Mỗi bậc phụ huynh cần ý thức sâu sắc về vai trò gương mẫu của mình, không ngừng hoàn thiện bản thân để trở thành những người dẫn đường đáng tin cậy cho con cái trên hành trình trưởng thành. Bởi lẽ, những bài học từ sự nêu gương trong gia đình sẽ theo mỗi người suốt cuộc đời, trở thành kim chỉ nam cho mọi hành động và quyết định