III. THỰC HÀNH VIẾT
1. Chuẩn bị viết
– Cần ưu tiên lựa chọn những tác phẩm thơ có cấu tứ độc đáo, thể hiện được chiều sâu tư tưởng qua cách tổ chức hình ảnh và ngôn ngữ. Những bài thơ này thường có hệ thống hình ảnh phong phú, được triển khai theo sự chi phối của tứ thơ, không chỉ tạo nên giá trị về nghệ thuật mà còn mở ra nhiều tầng nghĩa sâu sắc.
– Có thể chọn những bài thơ đã học trong chương trình hoặc nằm trong danh sách đề xuất của giáo viên để đảm bảo tính phù hợp và thuận lợi trong quá trình phân tích.
Đề bài: Viết văn bản nghị luận làm rõ những nét đặc sắc về hệ thống hình ảnh và cấu tứ trong bài thơ Thời gian của Văn Cao.
2. Tìm ý, lập dàn ý
* Tìm ý:
− Để định hướng cho bài viết, người học có thể tự đặt ra một số câu hỏi như:
Nội dung | Câu hỏi khai thác |
Bàn luận về tác phẩm thơ | + Bài thơ do ai sáng tác? + Hoàn cảnh ra đời như thế nào? + Bài thơ từng được công bố ở đâu? + Phản hồi của bạn đọc ra sao đối với tác phẩm này? + Vấn đề chính được bàn luận trong bài viết là gì? + Những phương diện nào của bài thơ sẽ được làm rõ? + Ở từng phương diện kể trên, giá trị của bài thơ được thể hiện ra sao? + Những chi tiết, hình ảnh nào trong bài thơ thể hiện điều đó? + Bài thơ để lại cho em cảm nhận gì? + ... |
Phân tích, đánh giá cấu tứ của bài thơ | + Bài thơ được hình thành dựa trên ý tưởng trọng tâm nào? + Yếu tố nào giúp triển khai ý tưởng đó một cách sống động, thuyết phục? + Có thể đưa ra nhận xét tổng quát nào về cấu tứ của bài thơ? + Nhận định này có gì mới so với các đánh giá trước đó? Nó đã bao quát hết các yếu tố tạo nên cấu trúc của bài thơ chưa? + Với cách xây dựng cấu tứ như vậy, bài thơ thể hiện điều gì độc đáo trong cách nhìn của nhà thơ về thế giới và con người? |
Phân tích hệ thống hình ảnh trong bài thơ | + Trong bài thơ xuất hiện những hình ảnh nào? Các hình ảnh đó tạo ra ấn tượng gì hoặc gợi mở những liên tưởng nào cho người đọc? + Có thể hiểu mối liên hệ giữa các hình ảnh trong bài thơ như thế nào? Việc kết nối đó chịu sự chi phối của tứ thơ ra sao? + Dựa vào mạch triển khai nội dung, các hình ảnh có sự chuyển biến hoặc phát triển nào nổi bật cần lưu ý không? + Những hình ảnh trong bài thơ mang ý nghĩa gì? Có sự thay đổi nào trong cách thể hiện ý nghĩa đó từ đầu đến cuối bài thơ không? |
− Tìm ý cho bài phân tích hệ thống hình ảnh và cấu tứ trong bài thơ Thời gian:
* Lập dàn ý:
– Mở bài: Giới thiệu khái quát về bài thơ và nêu rõ vấn đề trọng tâm sẽ được bàn luận trong bài viết.
– Thân bài: Triển khai các ý chính như sau:
+ Trình bày cảm nhận chung về cấu tứ của bài thơ cùng với những hình ảnh và cách thể hiện khác lạ mà bài thơ gợi cho người đọc.
+ Phân tích điểm khác biệt của bài thơ này so với các bài thơ khác, đặc biệt trong cách tổ chức hình ảnh và cách liên kết giữa các yếu tố trong cấu trúc bài thơ.
+ Làm rõ những khả năng hiểu/ cắt nghĩa khác nhau đối với một số yếu tố hay hình ảnh trong bài thơ (nêu ví dụ cụ thể để minh họa).
+ Điều được làm sáng tỏ qua việc đọc thăm dò và thử nghiệm các cách đọc khác nhau đối với bài thơ.
+ Bàn về những gợi mở mới mẻ của bài thơ liên quan đến góc nhìn về con người và thế giới, được hé lộ qua mạch triển khai của văn bản.
– Kết bài: Khẳng định lại những nét riêng về cấu tứ và ý nghĩa của nó trong việc tạo nên một cách nhìn, một cách đọc mới cho độc giả.
– Ví dụ: Dàn ý tham khảo cho bài văn phân tích hệ thống hình ảnh và cấu tứ trong bài thơ Thời gian:
3. Viết
– Dựa vào dàn ý đã xây dựng để bắt đầu viết bài. Trong quá trình viết, nếu cần thiết, có thể điều chỉnh trật tự các ý hoặc bổ sung thêm những ý mới nảy sinh.
– Khi trình bày quan điểm cá nhân, nên chú ý đến những cách hiểu khác nhau (nếu có) về cấu tứ của bài thơ trước khi đưa ra ý kiến riêng. Việc sơ đồ hóa cấu tứ bài thơ có thể giúp người đọc dễ dàng hình dung và nắm bắt cấu tứ của bài thơ hơn.
– Khi phân tích ý nghĩa của hình ảnh hay chi tiết thơ, nên tránh cách diễn đạt mang tính khẳng định tuyệt đối (vì một hình ảnh có thể gợi nhiều cảm xúc, liên tưởng khác nhau). Thay vào đó, hãy dùng những cụm từ thể hiện thái độ khiêm tốn, thận trọng như: có thể hiểu là, phải chăng,…
4. Kiểm tra, chỉnh sửa
– So sánh bài viết với yêu cầu của đề và dàn ý ban đầu để điều chỉnh, bổ sung những điểm cần thiết.
– Đặc biệt lưu ý những phần bàn về cấu tứ bài thơ, cần đảm bảo nội dung thể hiện đúng cách hiểu của bản thân đối với vấn đề được đặt ra.
– Kiểm tra lại các đoạn văn được trích dẫn nhằm xác nhận đã ghi đúng theo bản gốc.
– Chú ý ngôn ngữ diễn đạt, tránh lặp lại ý, diễn đạt mơ hồ. Cần viết rõ ràng, mạch lạc; có sự liên kết giữa các phần để tạo nên một bài viết chặt chẽ, có chiều sâu. Có thể viết tách khối các câu, khổ, đoạn thơ được trích dẫn để tạo hiệu quả tích cực về mặt thị giác.
