I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
– Tác giả Vũ Quốc Trân (chưa rõ năm sinh, năm mất).
– Quê quán ở làng Đan Loan, Hải Dương.
– Sinh sống ở Hà Nội vào khoảng giữa thế kỉ XIX.
– Là người thông minh, học rộng, tài cao.
– Được cho là tác giả của Bích Câu kì ngộ.
2. Tác phẩm
a. Tác phẩm Bích Câu kì ngộ:
Bích Câu kì ngộ là một truyện thơ Nôm viết bằng thể lục bát gồm 678 câu, kể về mối tình kì diệu giữa Tú Uyên và Giáng Kiều. Tú Uyên là chàng thư sinh nghèo, cha mẹ mất sớm, nhờ chăm học nên nổi tiếng ở Thăng Long. Trong dịp xuân đi hội chùa Ngọc Hồ, chàng gặp một thiếu nữ xinh đẹp nhưng chưa kịp làm quen thì nàng đã rời đi. Từ đó, Tú Uyên tương tư đến sinh bệnh.
Nghe lời thần báo mộng, chàng ra Cầu Đông, gặp người bán bức tranh tố nữ giống hệt người trong mộng, liền mua về treo trong phòng. Một hôm, thiếu nữ trong tranh bước ra, lo việc nhà cửa. Đó chính là Giáng Kiều – tiên nữ hạ phàm vì duyên tiền định. Nàng hoá phép dựng lâu đài tráng lệ và nên duyên cùng Tú Uyên trong một lễ cưới linh đình.
Sau thời gian hạnh phúc, Tú Uyên sa vào rượu chè, khiến Giáng Kiều bỏ đi. Chàng hối hận và định quyên sinh thì nàng quay lại, tha thứ. Họ sống hạnh phúc, sinh con trai tên Trần Nhi. Tú Uyên học phép tu tiên, vợ chồng cùng bay về trời. Về sau, Trần Nhi cũng cưỡi cá vàng theo cha mẹ về tiên giới.
b. Đoạn trích Nỗi niềm tương tư:
– Vị trí: Đoạn trích Nỗi niềm tương tư diễn tả tâm trạng của Tú Uyên sau khi gặp người đẹp ở hội chùa Ngọc Hồ.
– Bố cục:
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Chủ đề
2. Nhân vật
a. Giới thiệu nhân vật Tú Uyên
– Chàng Nho sinh nổi tiếng văn nhã đất kinh kỳ.
– Tư chất thông minh vốn sẵn, tài mạo đều tuyệt vời: "So trong tài mạo kiêm tuyền kém ai".
b. Tâm trạng tương tư của Tú Uyên
* Phần 1: Tâm trạng Tú Uyên khi tan hội chùa Ngọc Hồ trở về
Lần trăng ngơ ngẩn ra về,
Đèn thông khêu cạn, giấc hòe chưa nên.
– Thời gian: Trời tối, trăng đã lên.
– Tú Uyên bước đi thơ thẩn, ngẩn ngơ.
– Tâm trí Tú Uyên lúc này ngập đầy hình bóng Giáng Kiều, xen lẫn niềm tiếc nuối vì duyên gặp gỡ nhưng chưa kịp thổ lộ lòng mình.
Nỗi nàng canh cánh nào quên,
Vẫn còn quanh quẩn người tiên khéo là?
Bướm kia vương lấy sầu hoa,
Đoạn tương tư ấy nghĩ mà buồn tênh!
– Hình ảnh "bướm kia vương lấy sầu hoa" là một nét đặc sắc của nghệ thuật ước lệ tượng trưng, gợi nhắc đến cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhưng đầy thi vị với Giáng Kiều. Hai chữ "buồn tênh" được sử dụng rất đắt, lột tả trọn vẹn nỗi trống vắng, cô đơn trong lòng nhân vật sau khoảnh khắc thoáng qua ấy.
* Phần 2: Những ngày Tú Uyên tương tư về giai nhân
Điệp khúc "Có khi…" dẫn ra các trạng thái ngẫu nhiên hình thành nên bốn bức tranh tâm trạng.
Bức tranh thứ nhất
Có khi gảy khúc đàn tranh,
Nước non ngao ngán ra tình hoài nhân
Cầu hoàng tay lựa nên vần,
Tương Như lòng ấy, Văn Quân lòng nào!
– Hành động gảy đàn vừa là hành động thực, vừa mang đậm tính ước lệ, góp phần tạo nên vẻ trang nhã cho câu thơ khi gợi liên tưởng đến điển cố Tư Mã Tương Như dùng tiếng đàn để bày tỏ tình yêu với Trác Văn Quân. Tú Uyên nhớ về người thiếu nữ với một nỗi tương tư tha thiết, nhưng chàng không biết được lòng nàng ra sao, cũng như nàng chưa từng hay biết tiếng lòng của chàng.
Bức tranh thứ hai
Có khi chuốc chén rượu đào,
Tiệc mời chưa cạn, ngọc giao đã đầy
Hơi men không nhắp mà say,
Như xông mùi nhớ, lại gây giọng tình.
– Trạng thái "nửa tỉnh nửa say" là khoảnh khắc con người dễ bộc lộ những nỗi niềm sâu kín nhất. Trong cơn say ấy, Tú Uyên không mảy may quan tâm đến rượu ngon, tiệc vui, mà lòng chỉ vương vấn hình bóng Giáng Kiều – đó là biểu hiện chân thành của một tình yêu sâu nặng.
– Có cảm giác Tú Uyên không say vì rượu, mà say vì tình. Rượu chỉ làm cho nỗi nhớ thêm trào dâng, khiến chàng như nghe thấy cả giọng nói của người mình yêu trong hoang hoải khôn nguôi.
-> Không gian nghệ thuật vì thế dần trở nên mơ hồ, hư ảo – một thế giới phản chiếu rõ nét tâm trạng day dứt, khắc khoải của kẻ đang chìm đắm trong nỗi tương tư.
