Bài 9. Khí quyển, các yếu tố khí hậu (phần 2) SVIP

3. Khí áp và gió

a. Khí áp

- Khái niệm: Khí áp là sức nén của không khí xuống bề mặt đất. Tùy tình trạng không khí, trọng lượng thay đổi → khí áp thay đổi.

- Nguyên nhân:

+ Theo nhiệt độ:

✔ Nhiệt độ cao → không khí nở ra, nhẹ → khí áp giảm

✔ Nhiệt độ thấp → không khí co lại, nặng → khí áp tăng.

+ Theo độ cao: Càng lên cao, không khí loãng, sức nén giảm → khí áp giảm.

+ Theo độ ẩm:

✔ Không khí chứa nhiều hơi nước → khí áp giảm.

✔ Không khí khô → khí áp tăng.

+ Ngoài ra, khí áp thay đổi theo thành phần không khí. 

b. Sự hình thành các đai khí áp trên Trái Đất

- Phân bố: Các đai khí áp cao và thấp xen kẽ, đối xứng qua đai áp thấp xích đạo.

- Nguyên nhân và đặc điểm:

+ Vùng xích đạo: Nhiệt độ cao quanh năm → hơi nước bốc mạnh → không khí nhẹ, sức nén giảm → đai áp thấp (nguyên nhân nhiệt lực).

+ Từ xích đạo về chí tuyến: Không khí bốc lên cao khi di chuyển và hạ xuống, sức nén tăng → đai áp cao chí tuyến (nguyên nhân động lực).

+ Vùng cực: Nhiệt độ thấp → không khí nặng, sức nén tăng → đai áp cao cực (nguyên nhân nhiệt lực).

+ Từ chí tuyến ra cực: Không khí di chuyển về cực, gặp áp cao cực → hạ xuống → áp thấp ôn đới (nguyên nhân động lực).

- Lưu ý: Sự phân bố đai khí áp thực tế bị ảnh hưởng bởi lục địa – đại dương và các mùa trong năm.

Các đai khí áp và các loại gió thường xuyên trên Trái Đất

b. Gió 

*Một số loại gió chính

- Gió Mậu dịch: Từ đai áp cao chí tuyến → đai áp thấp xích đạo.

+ Bán cầu Bắc: Hướng đông bắc.

+ Bán cầu Nam: Hướng đông nam.

+ Đặc điểm: Ổn định quanh năm, khô.

- Gió Tây ôn đới: Từ đai áp cao chí tuyến → đai áp thấp ôn đới.

+ Bán cầu Bắc: Hướng tây nam.

+ Bán cầu Nam: Hướng tây bắc.

+ Đặc điểm: Thường ẩm, mưa.

- Gió Đông cực: Từ đai áp cao cực → đai áp thấp ôn đới.

+ Bán cầu Bắc: Hướng đông bắc.

+ Bán cầu Nam: Hướng đông nam.

+ Đặc điểm: Rét, khô.

Các loại gió chính trên Trái Đất

- Gió mùa:

+ Thổi theo mùa, hướng gió 2 mùa ngược nhau.

+ Do sự nóng – lạnh khác nhau giữa lục địa và đại dương.

+ Phân bố: Nam Á, Đông Nam Á, Đông Phi, Đông Bắc Ô-xtrây-li-a; cục bộ ở Đông Trung Quốc, Đông Nam Hoa Kỳ.

Gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hè

*Gió địa phương:

- Gió đất – gió biển: Ở vùng ven biển, đổi hướng theo ngày – đêm do chênh lệch nhiệt giữa đất và biển.

Gió đất và gió biển

- Gió fơn (Gió vượt núi):

+ Sườn đón gió: Gây mưa.

+ Sườn khuất gió: Khô nóng.

Gió fơn

4. Mưa

a. Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng mưa

- Khí áp:

+ Vùng áp thấp: Hút gió, đẩy không khí ẩm lên cao → sinh mây, mưa (vùng xích đạo).

+ Vùng áp cao: Không khí nén xuống, không bốc lên cao, chỉ gió thôi → ít mưa (vùng cực, chí tuyến).

- Frông:

+ Khí nóng gặp khí lạnh → hơi nước ngưng tụ → mưa.

+ Miền có frông hoạt động mạnh (nhiệt đới) → mưa nhiều.

- Gió:

+ Gió từ đại dương vào lục địa → mưa nhiều.

+ Gió Mậu dịch hoạt động → mưa lớn.

+ Gió mùa → mưa nhiều.

- Dòng biển:

+ Gần dòng biển nóng → mưa nhiều.

+ Gần dòng biển lạnh → ít mưa.

- Địa hình:

+ Sườn đón gió: Nhiệt độ giảm → mưa nhiều.

+ Sườn khuất gió: Khô nóng → ít mưa.

b. Phân bố mưa

- Lượng mưa phân bố theo vĩ độ và khu vực.

+ Mưa nhiều nhất: Vùng xích đạo, gió mùa.

+ Mưa ít: Vùng chí tuyến, ôn đới vĩ độ cao.

- Sự khác nhau về lượng mưa ở cùng vĩ độ do: Gió, dòng biển, địa hình, vị trí gần biển – xa biển.

Lượng mưa phân bố trên thế giới