Từ các câu chuyện về Thoại Khanh, Thuý Kiều, và Vũ Thị Thiết, có thể thấy vẻ đẹp của nhân vật nữ trong văn học trung đại Việt Nam thể hiện qua sự hy sinh, lòng hiếu thảo và đức tính thủy chung. Những nhân vật này không chỉ là biểu tượng của tình yêu thương gia đình mà còn khắc họa rõ nét đức hạnh cao quý, lòng kiên cường và ý chí mạnh mẽ. Qua đó, văn học trung đại tôn vinh vai trò và phẩm chất của người phụ nữ, góp phần gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp.

Truyện ngắn Hương Ổi của Nguyễn Phan Hách là một tác phẩm đậm chất trữ tình, gợi lên những hoài niệm sâu lắng về tuổi thơ, tình yêu đầu đời, và giá trị gia đình. Tác phẩm sử dụng hình ảnh “hương ổi” như một biểu tượng giàu ý nghĩa, không chỉ tái hiện ký ức mà còn thể hiện sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giữa những điều đã mất và những giá trị còn mãi.

Hương ổi trong câu chuyện mang theo ký ức tuổi thơ của nhân vật “tôi” – người kể chuyện, đồng thời là chứng nhân của những mảnh đời liên kết qua thời gian. Cây ổi vườn bên, với mùi hương dịu nhẹ mỗi độ thu về, không chỉ là dấu ấn của một vùng quê yên bình mà còn lưu giữ câu chuyện tình yêu không trọn vẹn của cha nhân vật “tôi” và mẹ cô Ngân. Đây là mối tình đầu dang dở, bị chia cách bởi định kiến xã hội, để lại trong lòng nhân vật cha một nỗi buồn hoài niệm, lặng lẽ gặm nhấm qua năm tháng.

Nhân vật cha hiện lên như một con người giàu tình cảm, luôn giữ trọn những kỷ niệm cũ trong lòng. Dù đã có gia đình riêng, ông vẫn không quên mùi hương ổi gắn liền với tình yêu đầu đời. Sự day dứt trong lòng ông được thể hiện qua hình ảnh những trang viết ố vàng, thoảng mùi hương của quá khứ. Những ký ức ấy dù xa xôi nhưng vẫn luôn hiện hữu, khiến ông sống trong sự tiếc nuối và nỗi nhớ khôn nguôi.

Nhân vật cô Ngân mang một vai trò đặc biệt, là người kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Cô trồng lại giống ổi xưa, mang đến hương vị quen thuộc của tuổi thơ. Đây không chỉ là hành động phục dựng ký ức, mà còn là biểu tượng cho sự hàn gắn những rào cản giữa hai gia đình. Chính hành động này đã làm sống lại những giá trị tình cảm đã bị lãng quên và mở ra hy vọng mới về một sự gắn kết bền chặt hơn.

Hương ổi trong truyện không chỉ là mùi hương của thiên nhiên mà còn là biểu tượng của ký ức và tình cảm bền vững. Dù cây ổi đã bị chặt, dù có những bức tường ngăn cách giữa hai gia đình, mùi hương ấy vẫn tồn tại, len lỏi qua thời gian và không gian. Nó nhắc nhở con người về sức mạnh của tình cảm, thứ có thể vượt qua mọi khoảng cách, mọi rào cản xã hội. Hình ảnh trái ổi đầu mùa ở cuối truyện không chỉ mang ý nghĩa tái hiện quá khứ mà còn là một lời khẳng định rằng, dù mọi thứ có đổi thay, những giá trị chân thành vẫn luôn có thể hồi sinh.

Nguyễn Phan Hách đã khéo léo sử dụng hình ảnh hương ổi để gợi lên cảm xúc và xây dựng một câu chuyện vừa giản dị, vừa sâu sắc. Qua từng chi tiết, tác giả đã gửi gắm thông điệp nhân văn sâu sắc về sự trân trọng ký ức, lòng yêu thương gia đình, và niềm tin vào sức mạnh của những giá trị tình cảm chân thành. Hương Ổi không chỉ làm sống lại những ký ức tuổi thơ mà còn chạm đến trái tim người đọc, khiến ta thêm yêu quý những điều nhỏ bé nhưng bền bỉ trong cuộc sống.

Thoại Khanh đã thể hiện sự hy sinh cao cả và lòng hiếu thảo trong việc bảo vệ hạnh phúc gia đình. Cô chăm sóc mẹ chồng trong hoàn cảnh nghèo khó, sẵn sàng cắt thịt mình nuôi mẹ chồng khi đói khát, và nộp mắt cho dâm thần để cứu mẹ. Bên cạnh đó, cô từ chối sự dụ dỗ của Tương Tử, giữ trọn lòng thủy chung với chồng và kiên quyết đi tìm Châu Tuấn, bất chấp muôn vàn khó khăn.

Nhận xét về cảm hứng nhân đạo của tác phẩm:
Tác phẩm “Thoại Khanh - Châu Tuấn” thể hiện sâu sắc cảm hứng nhân đạo thông qua việc ca ngợi phẩm chất cao đẹp của con người, đặc biệt là sự hy sinh, lòng hiếu thảo và sự thủy chung của người phụ nữ. Câu chuyện khẳng định giá trị đạo đức truyền thống, đề cao tình cảm gia đình và lòng kiên trung trước mọi thử thách.