Tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn khác nhau chủ yếu ở quy mô và mức độ thay đổi:

Tiến hóa nhỏ:

Là quá trình biến đổi tần số alen và thành phần kiểu gen của quần thể sinh vật trong phạm vi hẹp, dẫn đến sự hình thành các nòi, loài mới. Những thay đổi này xảy ra trong một thời gian tương đối ngắn và có thể quan sát được trong thực tế.

Tiến hóa lớn:

Là quá trình hình thành các đơn vị phân loại trên loài như chi, họ, bộ... Nó bao gồm sự tích lũy của nhiều thay đổi nhỏ qua thời gian dài, dẫn đến sự phân hóa mạnh mẽ về hình thái, sinh lý và sinh sản giữa các nhóm sinh vật. Thường khó quan sát trực tiếp trong thời gian ngắn.

Cơ chế hình thành đặc điểm thích nghi theo thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại:

Thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại cho rằng sự hình thành đặc điểm thích nghi là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố sau:

1. Biến dị: Nguồn nguyên liệu cho tiến hóa là các biến dị di truyền (đột biến gen, đột biến nhiễm sắc thể, tái tổ hợp gen). Những biến dị này tạo ra sự đa dạng về kiểu gen và kiểu hình trong quần thể.

2. Chọn lọc tự nhiên: Trong điều kiện môi trường cụ thể, các cá thể mang kiểu gen quy định kiểu hình thích nghi sẽ có khả năng sống sót và sinh sản cao hơn, dẫn đến tăng tần số alen có lợi trong quần thể. Quá trình này loại bỏ dần các kiểu hình bất lợi.

3. Cách ly: Cách ly địa lý hoặc sinh sản ngăn cản sự giao phối và trao đổi gen giữa các quần thể, dẫn đến sự tích lũy các biến dị khác nhau trong các quần thể riêng biệt. Cuối cùng, sự tích lũy này có thể dẫn đến sự hình thành loài mới.

4. Các yếu tố ngẫu nhiên: Các yếu tố ngẫu nhiên như đột biến, di nhập gen, và đặc biệt là hiệu ứng chai cổ có thể làm thay đổi tần số alen một cách ngẫu nhiên, không phụ thuộc vào khả năng thích nghi. Những yếu tố này có thể làm tăng hoặc giảm sự đa dạng di truyền trong quần thể.

5. Tác động của các yếu tố khác: Ngoài ra, các yếu tố khác như sự tiến hóa tập thể, sự tiến hóa đồng tiến hóa cũng đóng góp vào quá trình hình thành đặc điểm thích nghi.