I. ĐỌC − TÌM HIỂU CHUNG
1. Xuất xứ, vị trí đoạn trích
* Xuất xứ
Trích từ truyện thơ "Tiễn dặn người yêu" của dân tộc Thái.
− Truyện thơ nổi tiếng "Tiễn dặn người yêu" được lưu hành bằng những bản chép tay ở khắp vùng Tây Bắc: Nghĩa Lộ, Sơn La, Lai Châu,...
− Bản dịch do Mạc Phi sưu tầm và ấn hành năm 1960 có độ dài 1864 câu, trong đó có gần 400 câu tiễn dặn.
− Nội dung chính của truyện thơ "Tiễn dặn người yêu":
+ Đôi nam nữ gắn bó với nhau ngay từ thời thơ ấu. Đến tuổi trưởng thành, chàng trai mang sính lễ đến xin ở rể nhưng cha mẹ cô gái chê anh nghèo và không đồng ý.
+ Chàng trai quyết định đi xa để làm giàu với hi vọng giành lại người mình yêu.
+ Ngày anh có tiền bạc trở về thì cô gái đã phải về nhà chồng, chàng trai chỉ có thể giả làm người quen, đưa cô về nhà chồng và nói lời tiễn dặn tha thiết.
+ Cô gái bị nhà chồng đánh đuổi, hắt hủi, xua đuổi và bị bán cho nhà quan rồi tiếp tục bị mang ra chợ bán như một món hàng.
+ Người đổi được cô là chàng trai năm xưa nhưng lúc này anh lại không nhận ra cô nữa.
+ Cô mang đàn môi − kỉ vật ngày xưa ra thổi, chàng trai bàng hoàng nhận ra người yêu và cưới cô làm vợ.
* Vị trí đoạn trích
2. Bố cục
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Chủ đề
Ca ngợi tình yêu cao thượng, vị tha, chung thuỷ và khát vọng giải phóng tình yêu.
2. Người kể chuyện
Người kể chuyện là chàng trai, kể ở ngôi thứ nhất, nhân vật là người trong cuộc và trực tiếp kể lại câu chuyện bằng lời của mình.
3. Nhân vật chàng trai và cô gái
a. Bối cảnh của hai nhân vật
− Chàng trai là con nhà nghèo nhưng khoẻ mạnh, hiền lành, chăm chỉ và có chí.
− Cô gái lớn lên đẹp người đẹp nết, duyên dáng, yêu kiều lại khéo léo.
→ Họ đã biết nhau từ khi còn là những bào thai trong bụng mẹ, cùng nhau ra đời, quấn quýt nhau từ thuở ấu thơ.
→ Tình cảm dường như được số mệnh an bài, họ cùng nhau xây dựng duyên tình đẹp đẽ, lớn lên quyết nên duyên vợ chồng.
b. Phần 1: "Quẩy gánh qua đồng rộng … khi goá bụa về già."
− Tình cảnh éo le, đầy tiếc nuối: Chàng trai sau bao ngày đi làm xa, trở về xin cưới cô gái thì cũng là lúc cô gái phải cất bước theo chồng.
* Tâm trạng của cô gái
− Sự lưu luyến, nuối tiếc, đau đớn, nhớ nhung, tuyệt vọng của cô gái:
+ Vừa đi vừa ngoảnh lại, ngoái trông.
+ Chân bước lòng càng đau càng nhớ.
− Dường như cô gái cũng muốn níu kéo cho dài ra những giây phút còn được ở bên chàng trai, bởi vậy cứ mỗi cánh rừng đi qua cô gái đều lấy cớ để dừng lại chờ:
Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,
Tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi,
Tới rừng lá ngón ngóng trông.
Các khu rừng (ớt, cà và lá ngón) mà cô gái đi qua vừa là hình ảnh tự nhiên trong cuộc sống vùng cao, thể hiện màu sắc văn hoá dân tộc; vừa là hình ảnh biểu tượng cho thấy sự tăng tiến dần (cay → đắng → độc) trong tâm trạng bất an, giày vò, sợ hãi của cô gái.
− Con đường đi về nhà chồng cũng ngầm dự báo về cuộc sống đau khổ, nghiệt ngã mà cô sắp phải chịu đựng.
* Tâm trạng của chàng trai
− Rối bời, đau khổ giằng xé, đầy mâu thuẫn trước hoàn cảnh éo le của thực tại: Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại/ Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi. Dù là cô gái đang trên đường gả về nhà chồng, chàng trai vẫn ân cần quan tâm, lo lắng, dặn dò cô gái.
− Anh yêu cô gái, quyến luyến không muốn rời xa, chỉ mong có thể kéo dài thời gian để ở bên cô:
Xin hãy cho anh kề vóc mảnh,
Quấn quanh vai ủ lấy hương người,
Cho mai sau lửa xác đượm hơi,
Một lát bên em thay lời tiễn dặn!
Những câu thơ nhắc đến tập tục hỏa táng của người Thái, khẳng định suốt đời − cho đến khi nhắm mắt xuôi tay − anh không yêu thương ai hơn cô gái, kể cả có không lấy được nhau.
− Chàng trai yêu thương, chăm sóc, cưng chiều con riêng của cô gái:
Con nhỏ hãy đưa anh ẵm,
Bé xinh hãy đưa anh bồng,
Cho anh bế con dòng đừng ngượng,
Nựng con rồng, con phượng đừng buồn.
→ Từ đó có thể thấy được tình yêu cao thượng, vị tha, và sâu nặng của chàng trai. Chỉ cần là những gì thuộc về cô gái, anh đều yêu quý, trân trọng.
− Ước hẹn chờ đợi cô gái trong mọi thời gian, tình huống:
+ Thời gian chờ đợi được tính bằng mùa vụ: Đợi tới tháng Năm lau nở, Đợi mùa nước đỏ cá về, Đợi chim tăng ló gọi hè,…
+ Thời gian chờ đợi được tính bằng cả đời người: Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/ Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi goá bụa về già.
→ Họ yêu nhau tha thiết, thủy chung, mong muốn có thể vượt thoát được sự chia cắt của số mệnh.
− Tác dụng của nghệ thuật điệp ngữ với những câu thơ giàu hình ảnh:
+ Tạo nên giọng điệu tha thiết, mãnh liệt.
+ Thể hiện nỗi đau đớn giằng xé khi buộc phải chia cách của đôi lứa.
+ Khao khát được ở bên nhau, chiến thắng số phận.
