I. ĐỊNH HƯỚNG
1. Khái niệm
− Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản được sử dụng phổ biến, nhằm đáp ứng nhu cầu hiểu biết trong mọi lĩnh vực của đời sống. Kiểu văn bản này gắn liền với tư duy khoa học, hướng đến mục tiêu giúp người đọc nắm bắt, hiểu rõ về đối tượng được thuyết minh.
− Khi viết kiểu bài thuyết minh, người viết sẽ được rèn luyện những thao tác, kĩ năng tìm hiểu, thu thập thông tin, nghiên cứu và trình bày tri thức một cách chính xác, khách quan.
2. Yêu cầu
− Giới thiệu được các thông tin cơ bản về tác phẩm cần thuyết minh (nhan đề, tên tác giả, đánh giá chung).
− Giới thiệu khái quát về tác giả (nhấn mạnh những điểm nổi bật liên quan đến tác phẩm).
− Nêu được hoàn cảnh sáng tác, đặc điểm thể loại; tóm tắt được nội dung tác phẩm.
− Nêu thông tin cơ bản về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
− Khẳng định vị trí, ý nghĩa và đóng góp của tác phẩm trong đời sống văn học.
− Vận dụng linh hoạt các yếu tố: miêu tả, tự sự, biểu cảm và nghị luận để làm bài văn thêm sinh động, thuyết phục.
II. PHÂN TÍCH BÀI VIẾT THAM KHẢO
III. THỰC HÀNH VIẾT
1. Chuẩn bị viết
Đề tài cho bài thuyết minh rất đa dạng, phong phú, tuy nhiên nên ưu tiên lựa chọn những tác phẩm có giá trị về nội dung và nghệ thuật.
Gợi ý lựa chọn: Có thể chọn thuyết minh về một số văn bản trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 10 như: Mùa xuân chín (Hàn Mặc Tử), Bình Ngô đại cáo (Đại cáo bình Ngô, Nguyễn Trãi), Một chuyện đùa nho nhỏ (An−tôn Sê−khốp − Anton Chekhov), Dưới bóng hoàng lan (Thạch Lam), Con đường không chọn (Rô−bớt Phờ−rót − Robert Frost),... hoặc chủ động lựa chọn tác phẩm khác phù hợp.
2. Tìm ý, lập dàn ý
Tìm ý
Để tìm ý cho bài thuyết minh về một tác phẩm văn học, bạn có thể suy nghĩ và triển khai nội dung dựa trên các câu hỏi định hướng như sau:
− Lý do lựa chọn thuyết minh về tác phẩm này là gì?
− Tác giả và tác phẩm được thuyết minh có vị trí như thế nào?
− Tác phẩm được sáng tác trong hoàn cảnh nào, thuộc thể loại gì?
− Nội dung cơ bản và đặc điểm nghệ thuật của tác phẩm là gì?
− Giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm được nhìn nhận, đánh giá như thế nào?
− Tác phẩm có đóng góp gì cho đời sống văn học?
Lập dàn ý
Để lập dàn ý, sử dụng kết quả của phần Tìm ý và tổ chức, sắp xếp các ý theo trật tự hợp lí. Dàn ý cần triển khai được các nội dung cơ bản của bài viết:
Phần | Nội dung cần triển khai |
Mở bài | Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm. |
Thân bài | − Giới thiệu ngắn gọn về quê quán, gia đình, con người và sự nghiệp văn chương của tác giả. Ví dụ, khi viết bài thuyết minh về Bình Ngô đại cáo, cần cung cấp những thông tin cơ bản về tiểu sử và vị trí của Nguyễn Trãi trong nền văn học dân tộc. − Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác và thể loại của tác phẩm. Ví dụ, Bình Ngô đại cáo được sáng tác khi cuộc kháng chiến chống Minh giặc Minh thắng lợi, do Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi chấp bút. Tác phẩm thuộc thể cáo, có bố cục nghiêm ngặt theo khuôn mẫu quy phạm. Với thơ, cần nêu được đề tài, cảm hứng chủ đạo, bố cục; với truyện, cần tóm lược được cốt truyện. − Trình bày giá trị tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Với tác phẩm thơ, cần chú trọng đến nghệ thuật trữ tình, giọng điệu và ngôn ngữ nghệ thuật; với tác phẩm truyện, chú ý cách xây dựng tình huống, tổ chức cốt truyện, nghệ thuật xây dựng nhân vật, nghệ thuật trần thuật,... Ví dụ, bài viết tham khảo đã tập trung thuyết minh về giá trị nhân văn sâu sắc và những thành tựu nghệ thuật nổi bật của Truyện Kiều (cốt truyện, xây dựng nhân vật, thể thơ lục bát,...). Ở phần này, có thể lồng ghép khéo léo yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm và nghị luận. |
Kết bài | Khẳng định vai trò và giá trị của tác phẩm đối với nền văn học dân tộc hoặc đời sống văn hoá − tinh thần của đất nước và nhân loại. Ví dụ, Bình Ngô đại cáo là bản tuyên ngôn độc lập hùng tráng của nước Đại Việt; Truyện Kiều là kiệt tác, đỉnh cao nghệ thuật, tiêu biểu cho tinh hoa văn học dân tộc Việt Nam,... |
3. Viết
− Trong quá trình viết, cần tập trung làm nổi bật mục tiêu chính của văn bản thuyết minh: cung cấp thông tin chính xác và hữu ích về tác phẩm.
− Có thể đan xen một cách hợp lý các yếu tố khác như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận,... để làm cho bài viết thêm sinh động và lôi cuốn.
− Văn phong của bài viết cần ngắn gọn, chính xác, khoa học và phù hợp với đối tượng thuyết minh; không để các yếu tố bổ trợ (miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận) làm lệch hướng mục đích chính của bài viết là cung cấp thông tin, truyền tải tri thức một cách rõ ràng.
4. Chỉnh sửa, hoàn thiện
Sau khi hoàn thành bài viết, cần đọc lại kỹ lưỡng và so sánh với yêu cầu của kiểu bài cũng như dàn ý đã xây dựng để có thể điều chỉnh và hoàn thiện. Lưu ý một số tiêu chí quan trọng sau:
− Bài viết phải cung cấp cho người đọc thông tin cơ bản về tác phẩm, bao gồm: tác giả, nội dung chính, giá trị tư tưởng và nghệ thuật,...
− Các nội dung thuyết minh được sắp xếp hợp lí, mạch lạc, có trọng tâm và đảm bảo sự cân đối.
− Bài viết có sự lồng ghép phù hợp giữa thuyết minh với một hoặc nhiều yếu tố bổ trợ như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận,... nhằm tăng sự hấp dẫn cho bài viết.
