I. ĐỊNH HƯỚNG

− Một bài văn thuyết minh có thể khai thác nhiều kiểu đối tượng khác nhau và được tổ chức theo những kiểu cấu trúc đa dạng. Trong bài 7, bạn đã luyện tập viết bài thuyết minh về một sự vật hoặc hiện tượng trong đời sống xã hội, với cách trình bày dựa trên các cấu trúc như: nguyên nhân – kết quả – giải pháp; theo các đặc điểm thành phần của đối tượng; theo tiến trình thời gian; hoặc theo phạm vi không gian tác động của đối tượng,... Ở bài học này, bạn sẽ tiếp tục thực hành viết bài văn thuyết minh về một sự vật hoặc hiện tượng trong tự nhiên, vận dụng những kiểu cấu trúc kể trên một cách linh hoạt. Việc lựa chọn cấu trúc trình bày cần phù hợp với đặc điểm cụ thể của đối tượng được thuyết minh. Bên cạnh đó, bạn còn được rèn luyện thêm kĩ năng kết hợp vào bài viết các yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận,… nhằm tăng độ xác thực, sự lôi cuốn và khả năng tác động tích cực tới nhận thức cũng như cảm xúc của người đọc.

− Yêu cầu đối với kiểu bài viết:

+ Nêu rõ sự vật, hiện tượng trong tự nhiên được thuyết minh, đồng thời cung cấp những thông tin cơ bản, nổi bật về sự vật, hiện tượng đó.

+ Trình bày nội dung theo một trình tự phù hợp với đặc điểm của đối tượng được thuyết minh.

+ Làm rõ được ý nghĩa của việc hiểu đúng và đầy đủ về sự vật, hiện tượng được thuyết minh.

+ Vận dụng linh hoạt trong bài viết một hoặc nhiều yếu tố như miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận,... nhằm tăng tính thuyết phục, sinh động và hấp dẫn cho văn bản thuyết minh.

II. PHÂN TÍCH BÀI VIẾT THAM KHẢO

− Trong văn bản Những dãy đảo xa nằm nghe biển hát, tác giả đã lồng ghép yếu tố miêu tả và biểu cảm ở nhiều đoạn để chuyển tải các thông tin đến người đọc.

III. THỰC HÀNH VIẾT

1. Chuẩn bị viết

− Với mục đích cung cấp thông tin về những sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, đề tài của bài văn thuyết minh rất đa dạng. Người viết có thể lựa chọn giới thiệu về phong cảnh ở vùng núi phía Bắc; về hệ thống hang động độc đáo ở miền Trung; về mạng lưới kênh rạch, sông ngòi ở Nam Bộ; về rừng núi hùng vĩ ở Tây Nguyên; về một loài động vật hoang dã đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng;...

− Để triển khai bài viết, trước hết cần thu thập được các thông tin về đề tài đã lựa chọn. Các thông tin có thể được tìm hiểu, khai thác từ thực tế cuộc sống qua quan sát hoặc được tổng hợp từ sách, báo và các phương tiện truyền thông. Trong quá trình quan sát, chọn lọc và ghi chép, chú ý những thông tin cụ thể về đặc điểm, diễn biến, ảnh hưởng, tác động,... của đối tượng. Việc nắm vững những yếu tố này sẽ giúp người viết có thể kết hợp linh hoạt các phương thức biểu đạt như miêu tả, tự sự, biểu cảm hay nghị luận trong quá trình viết bài.

2. Tìm ý, lập dàn ý

a. Tìm ý

Để xây dựng hệ thống ý tưởng rõ ràng cho một bài văn thuyết minh, người viết có thể đặt ra và trả lời một số câu hỏi trọng tâm sau đây:

− Sự vật, hiện tượng được đề cập là gì?

Ở bài viết tham khảo, tác giả lựa chọn giới thiệu về những hòn đảo của Việt Nam trải dài từ Bắc vào Nam, đó là những cảnh quan không chỉ có nét đẹp độc đáo mà còn có sức hút đặc biệt đối với du khách trong và ngoài nước.

− Có thể cung cấp thông tin về sự vật, hiện tượng được thuyết minh theo trình tự nào?

Khi viết bài thuyết minh, việc sắp xếp thông tin theo một trình tự hợp lí là rất quan trọng để giúp người đọc dễ dàng nắm bắt nội dung. Chẳng hạn, trong bài viết tham khảo giới thiệu về biển đảo của Việt Nam, tác giả đã lựa chọn trình bày theo trình tự không gian, lần lượt giới thiệu các vùng từ miền Bắc đến miền Trung và miền Nam. Ở từng vùng, bài viết đều tập trung nêu bật các yếu tố như địa hình, địa chất, giá trị, tiềm năng khai thác,... Tuy nhiên, với đề tài hay đối tượng thuyết minh khác, người viết có thể lựa chọn triển khai thuyết minh theo các trình tự khác như: theo cấu trúc nguyên nhân − hệ quả − giải pháp, theo diễn biến thời gian của đối tượng đó,...

− Việc nhận thức đầy đủ về sự vật, hiện tượng được thuyết minh có ý nghĩa như thế nào đối với mỗi chúng ta?

Trong bài viết tham khảo, qua tìm hiểu, khảo sát và trải nghiệm, tác giả càng thêm tự hào về giá trị to lớn của biển đảo Việt Nam, từ đó thêm tự tin trong việc giới thiệu tiềm năng du lịch biển của đất nước đến với bạn bè quốc tế.

b. Lập dàn ý

Khi viết bài văn thuyết minh, người viết cần tuân theo cấu trúc của một bài viết thông thường đã được giới thiệu và rèn luyện ở các lớp dưới và đặc biệt là ở Bài 7 của sách giáo khoa Ngữ văn 11, tập hai.

3. Viết

− Triển khai dàn ý thành các đoạn văn cụ thể, sắp xếp các đoạn theo trình tự hợp lí, phù hợp với kiểu cấu trúc bài văn thuyết minh mà bạn đã lựa chọn. Đồng thời, cần đảm bảo sự liên kết giữa các đoạn để tạo nên một bài viết hoàn chỉnh.

− Kết hợp yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận một cách phù hợp. Cần lưu ý, khác với văn bản nghị luận, văn bản thuyết minh có mục đích chính là cung cấp thông tin cho người đọc, không nhằm thuyết phục người khác về một vấn đề. Do đó, trong văn bản thuyết minh, các thông tin cần được trình bày một cách khách quan. Nếu có lồng ghép các yếu tố biểu cảm hay nghị luận, người viết cần chú ý điều chỉnh mức độ sao cho phù hợp, tránh làm sai lệch mục đích thuyết minh của bài viết.

− Cần chú ý đến việc kết hợp một số hình ảnh minh hoạ, bảng biểu, sơ đồ,... sao cho phù hợp với nội dung được trình bày, nhằm tăng tính trực quan và sinh động cho bài văn.

− Sử dụng ngôn ngữ diễn đạt rõ ràng, mạch lạc; tuỳ theo cách tổ chức thông tin mà lựa chọn từ ngữ liên kết cho phù hợp, giúp bài viết có tính liền mạch và logic.

4. Chỉnh sửa, hoàn thiện

− Sau khi hoàn thành bài viết, cần đọc lại toàn bộ văn bản, đối chiếu với yêu cầu của kiểu bài thuyết minh và dàn ý đã lập ban đầu để đảm bảo rằng các ý đã được triển khai đầy đủ, đúng trọng tâm và sắp xếp theo trình tự hợp lí.

− Xem lại những đoạn, nội dung có sử dụng yếu tố miêu tả, tự sự, biểu cảm, nghị luận để đảm bảo việc kết hợp các yếu tố đó là phù hợp, góp phần làm rõ nội dung và không làm sai lệch mục đích cung cấp thông tin của bài thuyết minh.

− Rà soát kĩ lưỡng để đảm bảo bài viết không mắc lỗi chính tả, cách dùng từ, ngữ pháp, cấu trúc câu cũng như cách tổ chức văn bản.