I. Lý thuyết
1. Yêu cầu
Để viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm bi kịch, các em cần chú ý:
- Xác định rõ yêu cầu nghị luận về đối tượng cần phân tích.
- Đọc lại tác phẩm bi kịch, đặc biệt là nội dung liên quan đến đối tượng đó.
- Xác định nội dung, hình thức nghệ thuật mà bài viết sẽ tập trung làm sáng rõ.
- Lựa chọn các bằng chứng xác đáng trong văn bản để lí giải, phân tích, đưa ra hận xét, góp phần khẳng định giá trị của tác phẩm.
- Bài viết cần tránh việc chỉ kể lại đơn thuần nội dung hay nhận xét về giá trị nội lung, nghệ thuật một cách chung chung, thiếu thuyết phục.
- Thực hiện các bước theo quy trình viết bài văn nghị luận.
2. Dàn ý
- Mở bài: Nêu vấn đề cần bàn luận.
- Thân bài:
+ Giải thích: Lời độc thoại và những đặc điểm của lời độc thoại trong văn bản.
+ Phân tích: Nội dung lời độc thoại và mối quan hệ với những mâu thuẫn xung đột trong nội tâm của nhân vật.
+ Giải thích nguyên nhân xuất hiện những lời độc thoại.
+ Bình luận về vai trò của những lời độc thoại trong việc tạo nên tính bi kịch của văn bản.
- Kết bài: Đánh giá khái quát về giá trị nội dung, nghệ thuật của những lời độc thoại.
II. Thực hành
2.1. Bài tập: Phân tích vai trò và ý nghĩa những lời độc thoại của Ham-lét, từ "Sống hay không sống - đó là vấn đề." đến "đừng quên những tội lỗi của ta." trong văn bản "Sống, hay không sống?" (trích kịch "Ham-lét" của Sếch-xpia).
a. Chuẩn bị
- Đọc lại đoạn trích Sống, hay không sống?; huy động những hiểu biết có được về bi kịch, nhất là khái niệm độc thoại, đặc điểm và tác dụng của độc thoại,...
- Xác định các yếu tố nội dung và hình thức nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích cần tập trung làm sáng rõ khi phân tích.
b. Tìm ý và lập dàn ý
- Tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi sau:
+ Thế nào là độc thoại? Vai trò và ý nghĩa của độc thoại?
- Đặc điểm và tác dụng của độc thoại:
+ Tìm hiểu đoạn trích trong Sống hay không sống?:
- Lập dàn ý bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần của bài viết.
c. Viết
- Dựa vào dàn ý đã làm để viết bài văn. Có thể viết cả bài, mở bài, kết bài hoặc một đoạn ở phần thân bài.
- Khi viết, cần chú ý:
+ Bám sát vào các đặc trưng của thể loại để phân tích tính chất bi kịch trong đoạn trích.
+ Kết hợp các thao tác nghị luận: Giải thích, chứng minh, bình luận,...
+ Lựa chọn, sử dụng ngôn từ giàu hình ảnh, cảm xúc.
d. Kiểm tra và chỉnh sửa
- Đọc lại văn bản đã viết và đối chiếu với dàn ý đã làm để xác định những nội dung còn chưa đúng, bị sót hoặc tản mạn, lạc ra ngoài phạm vi đề tài, chủ đề.
- Rà soát lại văn bản để kiểm tra và chỉnh sửa các lỗi về hình thức (nếu có) như: Chính tả, dùng từ, đặt câu, diễn đạt...
- Trong trường hợp có sai sót về nội dung và hình thức, cần đánh dấu những phần đó, ghi lại nội dung chỉnh sửa bên lề văn bản hoặc ghi vào vở...
- Dựa vào kết quả của những việc làm trên, tiến hành chỉnh sửa, hoàn thiện bài viết.
2.2. Rèn luyện kĩ năng viết: Giải thích trong bài văn nghị luận
a. Cách thức
- Khái niệm:
- Trong làm văn nghị luận, phần giải thích có những nội dung sau:
+ Giải thích nội dung các thuật ngữ, khái niệm, các từ ngữ quan trọng; tức là trả lời cho các câu hỏi: “Nó là gì?”, “Nó như thế nào?”,... Ví dụ, với đề văn ở ý 2.1, cần giải thích khái niệm độc thoại (Độc thoại là gì? Độc thoại có đặc điểm như thế nào?...).
+ Giải thích nguyên nhân của vấn đề, tức là trả lời câu hỏi: “Vì sao?”. Ví dụ, cần giải thích: Vì sao những lời độc thoại của Ham-lét lại có vai trò tạo nên tính bi kịch trong đoạn trích?
b. Bài tập
Chọn một trong hai bài tập sau:
- Viết đoạn văn giải thích khái niệm độc thoại.
- Viết đoạn văn giải thích lí do: Vì sao những lời độc thoại của Ham-lét lại có vai trò tạo nên tính bi kịch trong đoạn trích Sống, hay không sống??
(HS thực hiện bài tập dựa trên những gợi dẫn đã cung cấp phía trên.)
