1. ĐỊNH HƯỚNG
– Bài nghị luận về vấn đề xã hội thường có các dạng cụ thể như sau:
– Dạng bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí thường yêu cầu trình bày suy nghĩ và bàn luận về một quan điểm, một bài học mang tính nhân sinh, đạo đức. Đề bài có thể được thể hiện dưới hai hình thức phổ biến:
+ Một là nêu ra một câu danh ngôn, ngạn ngữ, tục ngữ, ca dao,… và yêu cầu rút ra và bàn luận về bài học, triết lí được gửi gắm trong đó.
Ví dụ:
++ Suy nghĩ về câu ngạn ngữ: "Nếu bạn không thể toả sáng như Mặt Trời, hãy tránh làm một đám mây làm tối đi.".
++ Liệu có đúng rằng: "Mọi hành trình dài đều bắt đầu từ một đoạn đường ngắn."?
+ Hai là nêu trực tiếp một tư tưởng, đạo lí cụ thể và yêu cầu người viết đưa ra quan điểm, lập luận về vấn đề đó.
Ví dụ:
++ Bàn về tinh thần cống hiến của thế hệ trẻ trong xã hội ngày nay.
++ Thế nào là một người bạn chân chính?
– Để viết bài nghị luận xã hội về một tư tưởng, đạo lí, cần lưu ý:
+ Xác định đúng kiểu đề: Nhận ra dạng đề bàn về tư tưởng, đạo lí (thường thông qua câu danh ngôn, tục ngữ, ca dao hoặc nêu trực tiếp tư tưởng, đạo lí).
+ Làm rõ nội dung tư tưởng, đạo lí: Hiểu rõ nội dung cụ thể, các khía cạnh chưa rõ cần được phân tích và lí giải.
+ Đặt vấn đề trong bối cảnh thực tiễn: Nêu rõ tính thời sự và ý nghĩa của tư tưởng, đạo lí đó với xã hội, nhất là với thế hệ trẻ.
+ Xây dựng hệ thống luận điểm, luận cứ chặt chẽ:
++ Xác định rõ luận đề, luận điểm, lí lẽ và dẫn chứng phù hợp.
++ Luận điểm và lí lẽ phải có tính thiết thực, rõ quan điểm.
++ Dẫn chứng nên lấy từ đời sống, lịch sử, văn học.
+ Bài viết cần đủ ba phần: Mở bài – Thân bài – Kết bài.
+ Bộc lộ quan điểm cá nhân: Nêu rõ thái độ, tình cảm khi bàn luận; vận dụng tốt hiểu biết và trải nghiệm bản thân.
2. THỰC HÀNH
* Chuẩn bị
Trước khi viết, cần đọc kĩ đề bài để xác định các thông tin quan trọng như:
– Trọng tâm vấn đề cần nghị luận: Đề yêu cầu bàn luận về tư tưởng, đạo lí nào? Là giá trị đạo đức, lối sống, hay cách ứng xử?
– Kiểu bài nghị luận: Là nghị luận về một câu nói (danh ngôn, tục ngữ, ca dao,...) hay là nghị luận trực tiếp về một phẩm chất, hành vi?
– Phạm vi bàn luận: Bài viết cần bàn trong khuôn khổ cá nhân, xã hội, thế hệ trẻ hay toàn nhân loại? Có liên hệ thực tế không?
– Dạng đề bài cụ thể: Có phải kiểu đề yêu cầu giải thích – chứng minh – bình luận không? Hay chỉ nêu suy nghĩ, quan điểm?
* Tìm ý và lập dàn ý:
** Tìm ý: Tìm ý bằng cách đặt các câu hỏi xoay quanh đề bài như: Nghĩa là thế nào?, Tại sao?,...
** Lập dàn ý:
– Mở bài: Nêu vấn đề bằng một trong các cách: Phản đề, so sánh, đặt câu hỏi,...
– Thân bài:
+ Giải thích tư tưởng, đạo lí: Đặt các câu hỏi như:
++ Tư tưởng, đạo lí đó là gì?
++ Tại sao lại cần thiết trong cuộc sống?
+ Phân tích: Làm rõ tư tưởng, đạo lí được thể hiện ra sao trong đời sống, trong các mối quan hệ, hành vi, thái độ cụ thể.
+ Chứng minh: Đưa ra dẫn chứng thực tế (trong đời sống, văn học, lịch sử,...) để làm sáng tỏ vấn đề.
+ Bình luận, đánh giá: Nhận xét về giá trị của tư tưởng, đạo lí đó:
++ Nó có đúng không?
++ Có còn phù hợp với thời đại ngày nay không?
++ Ảnh hưởng tích cực của nó đến nhận thức, hành vi của con người.
Bài tập thực hành: Suy nghĩ về câu cách ngôn: "Cứ hướng về phía Mặt Trời, bóng tối sẽ ngả sau lưng bạn.".
Mở bài:
Thân bài:
(1) Giải thích, phân tích câu cách ngôn bằng cách đặt câu hỏi: Là gì?, Tại sao?, Thể hiện như thế nào?
– Mặt Trời: Là biểu tượng hùng vĩ của tự nhiên. Mặt Trời vĩnh hằng và tối cao. Mặt Trời xua tan đi bóng đêm lạnh lẽo bằng ánh sáng rực rỡ, ấm áp. Nhờ có Mặt Trời mà vạn vật có thể tồn tại, sinh sôi.
→ Mặt Trời biểu tượng cho niềm tin, ý chí, nghị lực sống, cho hy vọng và những điều đẹp đẽ nhất.
– Bóng tối: Là khi không có ánh sáng; mọi thứ trở nên mờ mịt, u ám.
⇒ Bài học đạo lí được gửi gắm từ câu cách ngôn: Mặt Trời xuất hiện thì cũng là lúc bóng tối tan biến. Trong cuộc sống khi gặp thử thách, khó khăn thì hãy nhớ rằng chỉ cần có sự lạc quan và dũng cảm bước tiếp về nơi có ánh sáng, tin tưởng vào những điều tốt đẹp, ta sẽ lần lượt vượt qua được những gian truân và tận hưởng hạnh phúc ngập tràn.
(2) Chứng minh: Bằng chứng cụ thể là gì?
– Hellen Keller (1880 – 1968) – người phụ nữ vĩ đại đã dành trọn đời mình cho những người không may mắn bị tàn tật. Chưa đầy hai tuổi, do bị mắc chứng viêm màng não nên bà bị câm, điếc, mù hoàn toàn. Dù thế Hellen vẫn không nản lòng, bà bắt đầu đi học và tập nói những câu đơn giản trong sự khó khăn của mù và điếc. Thế nhưng, bằng nghị lực phi thường bà đã tốt nghiệp thủ khoa trường Radcliffe College (khu mở rộng của Đại học Harvard) và đã không ngừng đi thuyết trình khắp các bang của nước Mĩ, đi vòng quanh thế giới để giúp đỡ những người bị câm, điếc.
– Thomas Edison (1847 – 1931) là một nhà bác học nổi tiếng người Mĩ. Thất bại 10.000 lần trước khi phát minh thành công bóng đèn dây tóc, được ví là người đem lại "Mặt Trời thứ hai cho nhân loại".
(3) Bình luận: Có giá trị và tác động như thế nào?
– Khó khăn là một phần của cuộc sống đi kèm với những suôn sẻ, khổ đau là một phần của cuộc sống đi kèm với những hạnh phúc, nỗi buồn là một phần của cuộc sống đi kèm với những niềm vui. Cuộc sống là vậy, không phải lúc nào cũng êm đềm, không phải ngày nào cũng là ngày nắng rực rỡ, đôi khi sẽ có những ngày giông bão, nhưng điều quan trọng là chỉ cần ta biết Mặt Trời luôn tồn tại, ta sẽ vượt qua những ngày bão tố.
– Sống lạc quan và luôn hi vọng là cách để ta tìm thấy ánh sáng dù trong những thời khắc tăm tối nhất. Cũng giống như Mặt Trời đem lại sự sống cho thế gian, ánh sáng trong tim sẽ giúp cho tâm hồn luôn vững vàng, bình yên dù trong hoàn cảnh nào. Sống hướng về những điều tích cực sẽ đem lại hạnh phúc cho mỗi người.
– Sống lạc quan, hướng về những điều tốt đẹp cũng tạo ra những nguồn năng lượng tích cực, là một cách để ta giúp cho cuộc đời đẹp hơn, trở thành nguồn cảm hứng cho mọi người xung quanh.
– Những người sống bi quan, cực đoan, thiếu đi niềm tin vào những điều đẹp đẽ sẽ rất dễ bị nhấn chìm trong những thử thách, khó khăn mà cuộc đời đặt ra. Họ không nên chấp nhận bóng tối và buông xuôi như một lẽ đương nhiên, mà họ cần phải tin tưởng rằng mỗi người sinh ra, sẽ luôn có một Mặt Trời của riêng mình, và nhiệm vụ còn lại là luôn tìm kiếm, dõi theo ánh sáng ấy.
Kết bài:
* Viết: Dựa vào dàn ý đã lập, viết thành bài văn hoàn chỉnh.
* Kiểm tra và chỉnh sửa: Sau khi hoàn thành bài viết, cần đọc lại toàn bộ và so sánh với các yêu cầu đã thực hiện ở từng bước trước để:
+ Rà soát nội dung và hình thức trình bày: Xem bài viết đã đúng trọng tâm, logic, đầy đủ ý chưa; cách trình bày có rõ ràng, mạch lạc không.
+ Phát hiện lỗi và sửa chữa: Nhận biết các lỗi còn mắc phải như sai chính tả, dùng từ, ngữ pháp, lập luận chưa chặt chẽ,... và tìm cách khắc phục.
