Tri thức Ngữ văn SVIP

1. Truyện thơ dân gian

– Truyện thơ dân gian thuộc kho tàng văn học dân gian và được sáng tác dưới hình thức văn vần. Đề tài của tác phẩm truyện thơ dân gian xoay quanh câu chuyện tình yêu, hôn nhân và phát triển mạnh mẽ ở các cộng đồng dân tộc vùng núi.

– Cốt truyện trong truyện thơ dân gian: Tương đối đơn giản, thường xoay quanh số phận và cuộc đời của một hoặc một vài nhân vật chính; có thể có sự bổ trợ của các yếu tố kì ảo.

– Nhân vật chính trong truyện thơ dân gian: Thường là những con người chịu nhiều thiệt thòi, bất hạnh, có số phận khổ đau trong cuộc sống và tình yêu.

– Ngôn ngữ trong truyện thơ dân gian: Là ngôn ngữ truyền miệng, giàu cảm xúc trữ tình và mang âm hưởng của các làn điệu dân ca Việt Nam.

2. Truyện thơ Nôm (hay Truyện Nôm)

– Truyện thơ Nôm là một thể loại tự sự thuộc văn học trung đại Việt Nam, được viết bằng chữ Nôm dưới hình thức văn vần (thường là thơ lục bát), có nội dung cốt truyện rõ ràng. Truyện thơ Nôm phát triển mạnh mẽ nhất vào nửa cuối thế kỉ XVIII và xuyên suốt thế kỉ XIX; có khả năng phản ánh hiện thực xã hội và con người trong phạm vi rộng lớn.

– Phân loại:

– Cốt truyện trong truyện thơ Nôm có thể được khai thác từ nhiều nguồn khác nhau, như cốt truyện dân gian, cốt truyện văn học viết Trung Quốc hoặc dựa trên những trải nghiệm cá nhân của tác giả và hiện thực đời sống xã hội. Cốt truyện trong truyện thơ Nôm thường được phân thành hai nhóm chính, thể hiện qua các mô hình cốt truyện đặc trưng sau:

+ Mô hình 1:

+ Mô hình 2: Mô hình theo quan hệ Nhân – Quả

– Trong truyện thơ Nôm, hệ thống nhân vật thường được phân chia thành hai tuyến đối lập: Tuyến chính diện đại diện cho cái thiện, cái đẹp và những giá trị tiến bộ; tuyến phản diện đại diện cho cái xấu, cái ác và tư tưởng bảo thủ, lạc hậu. Nhân vật chính diện thường được khắc hoạ theo mô típ lí tưởng: Nam giới là những chàng trai tài năng (tài tử), giàu tình cảm, hiếu học, kiên trì vượt qua nghịch cảnh và thành đạt; nữ giới là những cô gái xinh đẹp (giai nhân), nết na, hiền thục, hiếu thảo, thuỷ chung và giàu đức hi sinh.

– Ngôn ngữ trong truyện thơ Nôm: Truyện thơ Nôm được sáng tác bằng chữ Nôm, có sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố tự sự và chất trữ tình.

3. Đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nói

– Ngôn ngữ nói là hình thức lời nói được sử dụng trong giao tiếp thường ngày, phản ánh trực tiếp thái độ và phản ứng tức thì của người nói và người nghe. Vì vậy, ngôn ngữ nói mang một số đặc điểm cơ bản như sau:

+ Ngữ điệu phong phú (nhanh, chậm; to, nhỏ...), giúp thể hiện rõ ràng cảm xúc và thái độ của người nói.

+ Thường dùng khẩu ngữ, bao gồm từ địa phương, tiếng lóng, trợ từ, thán từ, cũng như các yếu tố chêm xen, đưa đẩy,... tạo sự tự nhiên và linh hoạt trong giao tiếp.

+ Sử dụng cả câu tỉnh lược và câu có yếu tố dư thừa, lặp lại. Câu tỉnh lược giúp lời nói ngắn gọn, dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, do tính chất ngẫu hứng trong khi nói, nhiều câu có thể chứa yếu tố trùng lặp hoặc dư thừa – điều này có thể xuất phát từ việc người nói vừa suy nghĩ vừa phát ngôn, hoặc có chủ đích lặp lại để người nghe tiếp nhận thông tin dễ dàng hơn.

+ Gắn liền với các phương tiện phi ngôn ngữ như nét mặt, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ,... giúp giao tiếp sinh động và giàu biểu cảm.

* Lưu ý:

– Nói và đọc to văn bản là hai hình thức sử dụng ngôn ngữ khác nhau. Việc đọc thành tiếng chịu sự ràng buộc bởi văn bản viết sẵn. Tuy nhiên, người đọc vẫn có thể tận dụng các đặc điểm của ngôn ngữ nói như ngữ điệu, nhấn nhá, kết hợp với các phương tiện phi ngôn ngữ để tăng tính biểu cảm, giúp phần đọc trở nên sinh động và lôi cuốn hơn.

– Ngôn ngữ nói hoàn toàn có thể được ghi lại bằng chữ viết, chẳng hạn như trong các đoạn hội thoại giữa nhân vật trong truyện, hoặc các cuộc phỏng vấn được ghi lại trong các bài báo,...