TÔN TRỌNG VÀ BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ
I. QUY ĐỊNH VỀ VẤN ĐỀ TÔN TRỌNG VÀ BẢO VỆ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ
Thuật ngữ "đạo văn" có nội hàm thay đổi theo thời gian:
– Trong quá khứ: Việc sử dụng ý tưởng và cách diễn đạt của các tác giả đi trước trong các bối cảnh lịch sử và văn hóa khác nhau có sự khác biệt rõ rệt. Trước khi văn học hiện đại ra đời, việc các nhà văn vay mượn ý tưởng, câu chữ hoặc cách diễn đạt từ một tác phẩm khác trong sáng tác của mình là điều bình thường và được xã hội công nhận. Thậm chí, hành động này đôi khi còn được coi là biểu hiện của sự uyên bác.
– Ngày nay: Bất kỳ sự kế thừa nào từ người khác, bao gồm ý tưởng, thông tin và các cách diễn đạt đặc trưng, đều phải được dẫn nguồn cụ thể, nếu không sẽ bị xem là đạo văn.
– Tuy nhiên, vẫn có những tri thức mang tính phổ quát và đã trở thành tài sản chung của nhân loại, khi sử dụng không cần phải trích nguồn.
Ví dụ: Nước có ba trạng thái: rắn, lỏng, khí, con người có những quyền và nghĩa vụ cơ bản.
– Khi trích dẫn trực tiếp và đặt phần trích dẫn trong dấu ngoặc kép, cần đảm bảo dẫn đúng nguyên văn, ngay cả khi trong văn bản gốc có những thông tin, ý tưởng hay cách diễn đạt được xem là sai.
– Khi tham khảo kết quả lao động của người khác, có thể sử dụng cước chú để chú thích rõ ràng. Đặc biệt, với những văn bản thuộc về lĩnh vực nghiên cứu như báo cáo nghiên cứu, bài đăng trên các tạp chí chuyên ngành, luận văn, luận án, sách chuyên khảo,... cần có mục Tài liệu tham khảo được đặt ở cuối của văn bản, liệt kê các công trình mà người viết đã sử dụng để tham khảo với các thông tin đầy đủ về tên công trình, tên tác giả, nơi xuất bản, năm xuất bản.
II. THỰC HÀNH
1. Một số trường hợp mượn ý tưởng hoặc mượn nguyên câu chữ từ một tác phẩm khác trong văn học trung đại Việt Nam:
Trong văn học Việt Nam thời trung đại, một số tác phẩm mượn ý tưởng hoặc nguyên câu chữ từ tác phẩm khác như:
– Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo sử dụng nhiều điển tích và thành ngữ từ văn học Trung Quốc như: "dân chúng bốn cõi," "phá cường địch, phục cường lưu", "nếu biết tuân theo mệnh lệnh", và "quyết không đội trời chung".
– Chinh phụ ngâm khúc của Đặng Trần Côn mượn nguyên câu chữ từ nhiều bài thơ Đường như:
+ Đăng Lạc Dương thành của Vương Duy: "Hôm qua tiễn biệt Trường An, hôm nay đã đến Lạc Dương".
+ Tống biệt của Vương Duy: "Quân tẩu tây tòng quân, tống quân mạc tái sầu".
2. Xác định dấu hiệu cho thấy người viết tuân thủ quy định về trích dẫn:
3. Viết lại các đoạn văn dùng cách dẫn trực tiếp thành các đoạn dùng cách dẫn gián tiếp một cách tóm lược:
a. Trong "Yêu và đồng cảm" của Phong Tử Khải có đoạn viết: "Nói cách khác, con người ta vốn là nghệ thuật, vốn giàu lòng đồng cảm. Chỉ vì lớn lên bị cách nghĩ của người đời dồn ép, nên tấm lòng ăy mới bị cản trở hoặc hao mòn. Chỉ có kẻ thông minh mới không khuất phục, dù bên ngoài chịu đủ thứ áp bức thì bên trong vẫn giữ được lòng đồng cảm đáng quý nọ. Những người ấy chính là nghệ sĩ.".
(Phong Tử Khải, Yêu và đồng cảm, in trong Ngữ văn 10, tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2022, tr. 80)
Câu trả lời:
b. A. Anh-xtanh (A.Einstein) quan niệm: "Chỉ cá thể đơn lẻ mới có thể tư duy và qua đó, tạo ra những giá trị mới cho xã hội, vâng, thậm chí đề ra những quy phạm đạo đức mới để đời sống cộng đồng hướng theo. Nếu không có những cá thể sáng tạo, suy nghĩ và phán xét độc lập, thì sự phát triển lên cao của xã hội là khó tưởng tượng; cũng như vậy, một cá thể đơn lẻ sẽ không thể phát triển nếu thiếu mảnh đất dinh dưỡng của cộng đồng.".
(A. Anh-xtanh, Cộng đồng và cá thể, in trong Ngữ văn 11, tập hai, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2023, tr. 108)
Câu trả lời: A. Anh-xtanh quan niệm rằng chỉ những cá nhân mới có thể tư duy và tạo ra giá trị mới cho xã hội, thậm chí có thể đề ra những quy phạm đạo đức mới để đời sống cộng đồng hướng theo. Nếu không có những cá thể làm việc độc lập như vậy thì không thể giúp xã hội phát triển lên cao và ngược lại cá thể đơn lẻ cũng phát triển nhờ vào cộng đồng.
4. Quan điểm về vấn đề đạo văn:
5. Bàn luận mở rộng: Liệu "Truyện Kiều" có phải một tác phẩm đạo văn không?
Đạo văn phải được xem xét trong bối cảnh thời đại và chuẩn mực tương ứng. Các học thuyết cổ điển đều khẳng định tính nguyên gốc của tác phẩm đạt được thông qua sự bắt chước có chọn lọc, được cá nhân hóa, và vượt qua bản gốc một cách rực rỡ. Nguyễn Du không bao giờ cố gắng che đậy nguồn gốc tác phẩm, thể hiện qua việc thừa nhận bối cảnh, giữ nguyên tác, hay tên nhân vật. Bởi vậy, Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều) không phải là một tác phẩm đạo văn.
