Thực hành tiếng Việt: Biện pháp tu từ, nghĩa của từ ngữ, lựa chọn cấu trúc câu SVIP

BIỆN PHÁP TU TỪ, NGHĨA CỦA TỪ NGỮ, LỰA CHỌN CẤU TRÚC CÂU

I. Biện pháp tu từ

1. Nêu tác dụng của các biện pháp tu từ được sử dụng trong các trường hợp sau:

a. Em đứng bên đường

                                như quê hương.

                                                     (Nguyễn Đình Thi, Lá đỏ)

- Biện pháp tu từ: so sánh.

- Tác dụng: gợi lên hình ảnh người em gái thanh niên xung phong gần gũi, thân thương, mang bóng dáng bình dị của quê nhà. Gặp em, người lính như gặp lại quê nhà và vì thế, các anh như được tiếp thêm sức mạnh trong những chặng đường hành quân phía trước. 

b. Con đường nhựa ban đêm, sau cơn mưa mùa hạ rộng ra, dài ra, lấp loáng ánh đèn, trông như một con sông nước đen. Những ngọn điện trên quảng trường lung linh như những ngôi sao trong câu chuyện cổ tích nói về những xứ sở thần tiên.

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

c. Cao điểm bây giờ thật vắng. Chỉ có Nho và chị Thao. Và bom. Và tôi ngồi đây. Và cao xạ đặt bên kia quả đồi. Cao xạ đang bắn.

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

- Tác dụng: liệt kê, nhấn mạnh sự hiện diện của từng sự vật, con người nhằm khẳng định tính chất vắng vẻ đến bất ngờ của cao điểm - sự vắng vẻ đáng sợ khiến con người cảm thấy cô đơn trong không gian mênh mông.

d. Nho vẫn thì thầm. Nó cũng đang ở trạng thái như tôi. Yêu tất cả. Tình yêu của những con người trong khói lửa. Tình yêu độ lượng, tha thiết, vô tư mà kẻ độc quyền có nó trong tim là những người chiến sĩ.

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

- Biện pháp tu từ: điệp ngữ, từ “tình yêu” xuất hiện hai lần.

- Tác dụng:

e. Máy bay trinh sát vẫn nạo vét sự yên lặng của núi rừng.

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

- Tác dụng: diễn tả trạng thái âm thanh sắc lạnh của máy bay trinh sát đang quần đảo, phá tan sự yên lặng, thanh bình của núi rừng, từ đó, gợi tính chất khốc liệt của cao điểm - nơi ba cô gái đang làm nhiệm vụ phá bom mở đường.

II. Nghĩa của từ ngữ 

2. Thử thay thế những từ ngữ in đậm trong các trường hợp sau bằng từ ngữ đồng nghĩa, từ đó nhận xét về giá trị biểu đạt của những từ ngữ được tác giả sử dụng.

a. Gặp em trên cao lộng gió

     Rừng lạ ào ào lá đỏ

(Nguyễn Đình Thi, Lá đỏ)

- Từ đồng nghĩa với “lộng gió”: gió lộng, gió mạnh.

- Từ đồng nghĩa với “ào ào”: rào rào.

- Giá trị biểu đạt của những từ ngữ được tác giả sử dụng:

+ Từ “lộng gió”: Miêu tả gió thổi mạnh do ở trên cao hoặc nơi trống trải; giúp người đọc cảm nhận được không gian cao rộng, khoáng đạt.

+ Từ “ào ào”:

b. Đoàn quân vẫn đi vội vã

    Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa.

(Nguyễn Đình Thi, Lá đỏ)

- Giá trị biểu đạt của những từ ngữ được tác giả sử dụng:

+ Từ “vội vã”:

+ Từ “nhòa: Tái hiện không gian Trường Sơn: bụi cuốn dày đặc hoà vào bầu trời đầy khói lửa, làm nổi bật tính chất khốc liệt của chiến tranh.

c. Cười thì hàm răng trắng loá trên khuôn mặt nhem nhuốc.

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

- Từ đồng nghĩa với “trắng lóa”: trắng tinh.

- Giá trị biểu đạt của từ ngữ: Miêu tả được cả sắc màu và hiệu ứng ánh sáng: màu trắng như toả sáng trên nền đen là khuôn mặt lấm bùn đất.

III. Lựa chọn cấu trúc câu

3. Hãy kẻ bảng vào vở theo mẫu sau và điền các thông tin theo yêu cầu:

Câu 1:

Câu 2:

Gợi ý các câu còn lại:

Câu 3: Cách diễn đạt của câu trong văn bản nêu điều kiện trước, kết quả sau; ngược lại, câu đổi cấu trúc nêu kết quả trước, điều kiện sau. Câu gốc nhấn mạnh tính chất kịp thời trong việc hỗ trợ cao điểm của những người đồng chí. 

Câu 4: Cấu trúc câu trong văn bản và cấu trúc câu đã thay đổi đều phù hợp với thứ tự các hành động của nhân vật (uống sữa, ngủ). Tuy nhiên, trong câu đã thay đổi cấu trúc, chủ thể (Nho) được đưa lên đầu câu, làm cho trọng tâm thông tin không còn là các hành động nối tiếp nhau (uống sữa, ngủ) như câu trong văn bản mà là chủ thể (Nho).