Lý thuyết Bài 8. Một số cuộc khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng trong lịch sử Việt Nam (từ thế kỉ III TCN đến cuối thế kỉ XIX) (P2) SVIP

III. PHONG TRÀO TÂY SƠN (CUỐI THẾ KỈ XVIII)

1. Bối cảnh lịch sử

a. Đàng Ngoài:

- Chính quyền Lê - Trịnh suy yếu, không chăm lo dân chúng.

- Nạn đói, mất mùa xảy ra liên tiếp.

➞ Khởi nghĩa nông dân bùng nổ liên tục (đặc biệt dưới thời chúa Trịnh Giang).

b. Đàng Trong:

- Năm 1765: Nguyễn Phúc Thuần lên ngôi khi còn nhỏ, Trương Phúc Loan thao túng triều chính, tham nhũng.

- Quan lại, quý tộc sống xa hoa.

- Thuế nặng, ngoại thương suy tàn. ➞ Nền kinh tế rơi vào khủng hoảng.

- Xã hội mâu thuẫn gay gắt. ➞ Bùng nổ nhiều cuộc nổi dậy của dân nghèo và người dân tộc thiểu số.

Hình 1. Nạn tham nhũng trong triều đình (Tranh minh họa)

⇒ Trong bối cảnh đó, phong trào Tây Sơn đã nổ ra.

2. Diễn biến chính của phong trào

a. Giai đoạn 1771 - 1777:

- 1771: Khởi nghĩa bùng nổ tại Tây Sơn.

- 1774: Quân Lê - Trịnh chiếm Phú Xuân, chúa Nguyễn chạy vào Gia Định.

- 1776: Nguyễn Nhạc xưng vương.

- 1777: Tây Sơn tiêu diệt chúa Nguyễn, Nguyễn Ánh trốn thoát.

Hình 2. Vùng đất Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc tỉnh Gia Lai), nơi xuất phát điểm phong trào Tây Sơn.

b. Giai đoạn 1777 - 1785:

- Tây Sơn kiểm soát phần lớn Đàng Trong.

- 1784: Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm.

- 1785: Tây Sơn đánh bại quân Xiêm trong trận Rạch Gầm - Xoài Mút.

Hình 3. Sông Tiền, đoạn sông diễn ra trận Rạch Gầm - Xoài Mút

c. Giai đoạn 1786 - 1789:

- 1786: Nguyễn Huệ chỉ huy quân đánh chiếm Phú Xuân rồi tiến ra Thăng Long, lật đổ chúa Trịnh.

- 1788: Quân Thanh xâm lược theo lời cầu cứu của vua Lê.

- 1789: Nguyễn Huệ đại thắng quân Thanh tại Ngọc Hồi - Đống Đa.

Hình 4. Sơ đồ diễn biến trận Ngọc Hồi - Đống Đa

d. Giai đoạn 1789 - 1802:

- Quang Trung xây dựng chính quyền ở Phú Xuân, kiểm soát phía Bắc Đàng Trong và toàn bộ Đàng Ngoài cũ.

- 1792: Quang Trung mất, Quang Toản lên thay nhưng không đủ năng lực, nội bộ mâu thuẫn.

- 1802: Nguyễn Ánh đánh bại Tây Sơn, thống nhất đất nước, lập triều Nguyễn.

Hình 5. Tượng Quang Trung Nguyễn Huệ - Bảo tàng Quang Trung, Bình Định

3. Ý nghĩa lịch sử

- Là sự hội tụ đỉnh cao trong cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân chống áp bức.

- Lật đổ ba thế lực phong kiến mục nát: chúa Nguyễn, chúa Trịnh, vua Lê.

- Xoá bỏ cục diện chia cắt, đặt nền tảng cho sự thống nhất đất nước.

- Đánh bại quân Xiêm và quân Thanh, bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ.

IV. MỘT SỐ BÀI HỌC LỊCH SỬ

1. Bài học lịch sử

a. Về vận động, tập hợp lực lượng:

- Tập hợp nhân dân là điều kiện tiên quyết.

- Thể hiện qua khẩu hiệu, lời kêu gọi, chiêu mộ nhân tài,...

=> Khẳng định tính chính nghĩa và dân tộc của các cuộc đấu tranh giành độc lập, chống áp bức.

Hình 6. Lê Lợi ban Bình Ngô đại cáo, kêu gọi toàn dân đánh đuổi quân Minh.

b. Về khối đại đoàn kết dân tộc:

- Là nền tảng vững chắc cho thắng lợi.

- Thể hiện qua sự đoàn kết trong nội bộ lãnh đạo, giữa các tầng lớp nhân dân, các dân tộc,...

c. Về nghệ thuật quân sự:

- Nghệ thuật chiến tranh nhân dân:

+ Lấy ít địch nhiều.

+ Lấy nhỏ thắng lớn.

+ Lấy yếu chống mạnh.

+ Kết hợp quân sự, ngoại giao, binh vận,...

Hình 7. Trận Rạch Gầm - Xoài Mút (1785), Nguyễn Huệ sử dụng chiến lược "lấy ít địch nhiều" đã tiêu diệt toàn bộ 5 vạn quân Xiêm.

2. Giá trị của các bài học lịch sử trong sự nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc hiện nay

- Các bài học lịch sử có vai trò đặc biệt quan trọng trong:

+ Giữ vững ổn định chính trị - xã hội, phát triển kinh tế - văn hóa.

+ Xây dựng nền quốc phòng toàn dân, bảo vệ độc lập - chủ quyền - toàn vẹn lãnh thổ.

+ Gợi mở định hướng cho chính sách đối ngoại trong bối cảnh khu vực và thế giới biến động.