Lý thuyết Bài 15. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, dân cư và xã hội khu vực Tây Nam Á (phần 1) SVIP

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ

- Nằm trong khoảng vĩ độ 12°B – 42°B, gồm 20 quốc gia, diện tích khoảng 7 triệu km².

Tây Nam Á nằm ở vị trí chiến lược – cầu nối giữa châu Á, châu Âu và châu Phi

- Vị trí cầu nối giữa châu Á – châu Âu – châu Phi, nằm ở nơi tiếp xúc các mảng kiến tạo lớn, thuộc vành đai sinh khoáng Địa Trung Hải.

- Tiếp giáp: Biển Đỏ, biển A-rập, vịnh Péc-xích, Địa Trung Hải, Biển Đen; thông ra Đại Tây Dương (phía bắc) và Ấn Độ Dương (phía nam).

- Kênh đào Xuy-ê: Nối Địa Trung Hải với Ấn Độ Dương, có vai trò quan trọng trong giao thông hàng hải quốc tế.

Kênh đào Xuy-ê – tuyến đường hàng hải huyết mạch nối Địa Trung Hải với Ấn Độ Dương

- Vị trí địa chính trị quan trọng: Án ngữ các tuyến đường huyết mạch, gần các mỏ dầu khí lớn vùng vịnh Péc-xích.

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

1. Địa hình và đất

Địa hình chủ yếu: Núi, sơn nguyên và đồng bằng.

* Núi và sơn nguyên:

- Gồm các dãy núi, sơn nguyên lớn như: Cáp-ca, Hin-đu Cúc, I-ran, A-na-tô-li, A-rập.

Ảnh chụp từ vệ tinh dãy Cáp-ca – ranh giới tự nhiên giữa châu Âu và châu Á

- Có nhiều thung lũng xen kẽ, địa hình hiểm trở, gây khó khăn cho giao thông, canh tác, cư trú.

- Đất: Đất đỏ nâu rừng, cây bụi lá cứng → thuận lợi chăn nuôi gia súc.

* Đồng bằng:

- Lớn nhất là đồng bằng Lưỡng Hà (sông Ti-gơ-rơ và Ơ-phrat).

- Một số đồng bằng nhỏ ven vịnh Péc-xích, Địa Trung Hải.

- Đặc điểm: Bằng phẳng, đất phù sa màu mỡ → thuận lợi cho trồng trọt, cư trú.

* Hoang mạc:

- Gồm các hoang mạc lớn như: Xi-ri, Nê-phút, Rúp-en Kha-li.

Hoang mạc Xi-ri – một trong những hoang mạc lớn nhất Tây Nam Á

- Đất: Xám hoang mạc và bán hoang mạc → không thuận lợi canh tác.

2. Khí hậu

- Nằm trong đới khí hậu cận nhiệt và nhiệt đới, chủ yếu là khí hậu lục địa → mùa hè khô nóng, mùa đông khô lạnh.

- Phân hoá theo hướng Bắc – Nam:

+ Phía Bắc: Khí hậu cận nhiệt, ven biển mưa khoảng 500 mm/năm, càng vào sâu mưa càng ít.

+ Phía Nam: Khí hậu nhiệt đới, biên độ nhiệt lớn, mưa khoảng 100–300 mm/năm.

- Phân hoá theo độ cao: Miền núi, sơn nguyên,..

⇒ Nhìn chung: Khí hậu khắc nghiệt, ít thuận lợi cư trú và trồng trọt, ven biển có điều kiện thuận lợi hơn.

3. Sông, hồ

* Sông:

- Sông ngòi thưa thớt, chủ yếu bắt nguồn từ núi và sơn nguyên phía Bắc.

- Hai sông lớn: Ti-gơ-rơ (1.900 km) và Ơ-phrat (2.800 km) → bồi đắp đồng bằng màu mỡ, thuận lợi trồng trọt, là nơi hình thành nền văn minh Lưỡng Hà cổ đại.

Thành phố Mô-su bên dòng sông Ti-gơ-rơ – trung tâm lịch sử và văn hóa ở miền bắc I-rắc

- Các sông khác thường ít nước, chủ yếu có nước vào mùa mưa → thiếu nước sản xuất, sinh hoạt.

* Hồ:

- Hồ lớn có giá trị: Hồ Van (Thổ Nhĩ Kỳ), hồ Ga-li-lê, Biển Chết (độ mặn cao nhất thế giới).

* Nước ngầm:

- Là nguồn cung quan trọng cho sinh hoạt và sản xuất .

- Thường nằm sâu, khó khai thác.

4. Khoáng sản

- Tây Nam Á giàu dầu mỏ và khí tự nhiên:

+ Trên 50% trữ lượng dầu mỏ thế giới.

Tỉ trọng trữ lượng dầu mỏ của một số quốc gia Tây Nam Á so với các nước còn lại trên thế giới năm 2020 (Đơn vị: %)

+ Khoảng 40% trữ lượng khí tự nhiên (2020), tập trung ở vùng vịnh Péc-xích.

+ Ngoài ra còn có: Than đá, sắt, crôm, đồng, phốt phát,…

- Dầu khí là động lực kinh tế, nhưng cũng là nguyên nhân gây mâu thuẫn, tranh chấp kéo dài trong khu vực.

5. Sinh vật

- Sinh vật nghèo nàn, do chiếm phần lớn là hoang mạc và bán hoang mạc.

+ Thực vật chủ yếu là cây bụi gai.

+ Động vật gồm bò sát, gặm nhấm nhỏ.

- Khu vực ven Địa Trung Hải có rừng lá cứng.

- Có các khu bảo tồn tiêu biểu:

+ E-in Ge-di (I-xra-en).

+ Khu bảo tồn sa mạc Đu-bai (UAE).

→ Có vai trò quan trọng trong bảo vệ nguồn gen, phát triển du lịch.

6. Biển

- Tây Nam Á giáp các biển lớn: Địa Trung Hải, Biển Đen, Biển Đỏ, A-rập.

⇒ Thuận lợi để phát triển kinh tế biển như du lịch, đánh bắt hải sản, khai thác khoáng sản.

Khu du lịch ven biển tại Cô-oét – điểm đến nghỉ dưỡng hiện đại bên vịnh Péc-xích

- Tuyến đường biển nối Địa Trung Hải – Biển Đỏ – Ấn Độ Dương là tuyến giao thương quan trọng.

- Qua Biển Đen, biển Ca-xpi, Tây Nam Á kết nối dễ dàng với châu Á và châu Âu.