Lý thuyết Bài 1. Quá trình hình thành và phát triển chế độ phong kiến ở Tây Âu SVIP

I. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH XÃ HỘI PHONG KIẾN Ở TÂY ÂU

1. Bối cảnh

- Từ cuối thế kỉ III, các bộ tộc Giéc-man từ phương Bắc tiến hành xâm chiếm lãnh thổ La Mã. => Cuộc khủng hoảng ở đế quốc này ngày càng trở nên trần trọng.

Hình 1. Bản đồ mô tả toàn cảnh Đế quốc La Mã đầu thế kỉ V với các hướng di chuyển của các bộ tộc Giéc-man đang xâm nhập vào lãnh thổ La Mã

2. Quá trình hình thành xã hội phong kiến

- Năm 476, đế quốc La Mã sụp đổ.

- Người Giéc-man sau khi xâm chiếm La Mã đã:

+ Tiếp quản bộ máy nhà nước La Mã.

+ Lập nên các vương quốc mới: Ăng-glô Xắc-xông, Phơ-răng, Tây Gốt, Đông Gốt,...

+ Vương quốc Phơ-răng được mở rộng lãnh thổ qua chiến tranh của Hoàng đế Sác-lơ-ma-nhơ. => Trở thành đế quốc rộng lớn, giữ vai trò trung tâm Tây Âu.

Hình 2. Bản đồ thể hiện sự mở rộng mạnh mẽ của vương quốc Phơ-răng

- Quá trình phong kiến hoá bắt đầu ở Vương quốc Phơ-răng (từ thế kỉ VIII) làm xuất hiện các giai cấp mới:

+ Lãnh chúa:

• Các thủ lĩnh quân sự người Giéc-man được phân chia nhiều ruộng đất, tước hiệu và đặc quyền. => Hình thành tầng lớp quý tộc quân sự.
• Thiên chúa giáo đóng vai trò quan trọng, nhà thờ đc ban cấp ruộng đất. => Tầng lớp tăng lữ mở rộng quyền lực và trở thành thế lực giàu mạnh.

=> Quý tộc quân sự và giới tăng lữ từng bước trở thành giai cấp lãnh chúa phong kiến.

+ Nông nô:

• Nông dân tự do bị mất ruộng đất, nô lệ được giải phóng. => Trở thành nông nô, lệ thuộc vào lãnh chúa và phải nộp tô thuế.

II. ĐẶC ĐIỂM LÃNH ĐỊA PHONG KIẾN VÀ QUAN HỆ XÃ HỘI CỦA CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN Ở TÂY ÂU

1. Tổ chức

- Bước vào thế kỉ IX, dựa trên những vùng đất rộng lớn mà các lãnh chúa nắm giữ, hệ thống lãnh địa phong kiến đã ra đời ở Tây Âu. => Lãnh địa trở thành đơn vị cơ bản về mặt quản lí chính trị và sản xuất kinh tế trong thời kì phong kiến phân quyền.

- Trong phạm vi lãnh địa, lãnh chúa thường cho xây dựng các công trình kiên cố như lâu đài, pháo đài, nhà thờ,… được bao quanh bởi tường thành kiên cố và hào sâu.

- Vùng đất quanh lãnh địa gồm các khu canh tác, đồng ruộng, rừng, ao hồ và khu nhà ở của nông nô.

- Mỗi lãnh chúa cai quản một lãnh địa riêng, nắm mọi quyền hành như một ông vua thu nhỏ trong phạm vi đất đai của mình.

2. Kinh tế

- Nông nghiệp giữ vai trò quan trọng nhất.

- Nông nô chịu trách nhiệm trồng trọt, chăn nuôi, sản xuất thủ công: dệt vải, rèn công cụ, chế tạo vũ khí,...

- Hoạt động kinh tế ở lãnh địa mang tính tự cung tự cấp.

- Nông nô hầu như không giao thương nhiều, chủ yếu chỉ mua muối và sắt, đôi khi trao đổi hàng hóa với bên ngoài.

Hình 3. Cuộc sống nông thôn trong lãnh địa phong kiến

3. Xã hội

- Cư dân lãnh địa gồm hai nhóm: Gia đình lãnh chúa, nông nô.

+ Lãnh chúa sống nhàn hạ, chỉ luyện tập quân sự, tổ chức yến tiệc, đi săn trong lâu đài.

+ Nông nô có nhà và tài sản riêng nhưng phải cày cấy ruộng đất của lãnh chúa, nộp tô rất nặng, có khi đến một nửa sản lượng. Nông nô còn chịu nhiều khoản thuế khác như thuế đường, thuế cưới, thuế thừa kế.

=> Quan hệ xã hội chủ yếu là sự bóc lột của lãnh chúa với nông nô.

IV. SỰ XUẤT HIỆN VÀ VAI TRÒ CỦA THÀNH THỊ TRUNG ĐẠI

1. Nguyên nhân

- Từ cuối thế kỉ XI, sản xuất phát triển đã mở đường cho kinh tế hàng hoá ở Tây Âu, gắn liền với nghề thủ công và hoạt động buôn bán.

- Thợ thủ công, thương nhân tập trung tại những nơi giao thông thuận lợi, đông đúc để mở xưởng, cửa hàng.

=> Các điểm dân cư này hình thành thị trấn, rồi phát triển thành các thành thị.

2. Hoạt động kinh tế

- Thành thị có nhiều công trình như phố xá, bến cảng, rạp hát, nhà thờ,...

- Kinh tế chủ yếu là thủ công nghiệp và thương nghiệp.

- Thương nhân thường tổ chức các hội chợ lớn hàng năm để trao đổi, buôn bán hàng hoá.

Hình 6. Bản đồ minh họa 1 thành thị thời trung đại ở Tây Âu

3. Vai trò

- Phá vỡ kinh tế tự nhiên của lãnh địa. => Thúc đẩy kinh tế hàng hóa.

- Góp phần lật đổ chế độ phong kiến phân quyền, hình thành phong kiến tập quyền.

- Hình thành tầng lớp thị dân.

- Xây dựng văn hóa mới, nhiều trường đại học ra đời. => Tạo không khí cởi mở, tự do.

III. SỰ RA ĐỜI CỦA THIÊN CHÚA GIÁO

- Xuất hiện vào đầu Công nguyên ở Giê-ru-sa-lem (Pa-le-xtin ngày nay) dựa trên nền tảng giáo lí và tín ngưỡng của đạo Do Thái.

Hình 4. Pa-le-xtin ngày nay

- Ban đầu, Thiên Chúa giáo thu hút nhiều tín đồ nhưng bị chính quyền La Mã đàn áp.

- Sang thời trung đại, Thiên Chúa giáo trở thành hệ tư tưởng chi phối giai cấp phong kiến.

- Giáo hội Thiên Chúa giáo có ảnh hưởng sâu rộng về chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội ở Tây Âu.

Hình 5. Hình ảnh Chúa Giê-su