Lipid SVIP

I. Lipid 

Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước, nhưng tan được trong một số dung môi hữu cơ như: xăng, dầu hỏa,...

Một số loại lipid điển hình là:

 - Chất béo (năng lượng chính trong cơ thể và thành phần chính của dầu thực vật và mỡ động vật).

- Sáp (được tìm thấy trên bề mặt lá, thân cây, trái cây của nhiều loại thực vật và da, lông của một số loài động vật giúp chống nước và một số tác động từ bên ngoài).

II. Chất béo 

1. Khái niệm 

Khi đun chất béo với nước, xúc tác với acid hoặc enzyme lipase sẽ thu được glycerol C₃H₅(OH)₃ và acid béo.

Acid béo là các acid hữu cơ có công thức chung R-COOH (R thường là -C₁₅H₃₁, -C₁₇H₃₅, -C₁₇H₃₃, -C₁₇H₃₁,... và thường có mạch carbon dài, không phân nhánh).

Chất béo là các triester (loại ester chứa 3 nhóm -COO- trong phân tử) của glycerol và acid béo, có công thức cấu tạo là (RCOO)₃C₃H₅. R có thể giống hoặc khác nhau.

2. Tính chất vật lí 

Ở điều kiện thường, một số chất béo ở trạng thái lỏng như dầu lạc, dầu hướng dương, dầu cá,...; một số ở trạng thái rắn như mỡ động vật, bơ,...

Các chất béo nhẹ hơn nước, không tan trong nước và tan trong một số dung môi hữu cơ như benzene, xăng,...

3. Tính chất hóa học 

Chất béo có thể thủy phân hoàn toàn trong môi trường kiềm. Khi đun nóng chất béo với dung dịch NaOH (hoặc KOH), sản phẩm thu được là muối Na (hoặc K) của acid béo và glycerol.

Ví dụ:

(RCOO)₃C₃H₅ + 3NaOH \(\underrightarrow{t^o}\) 3ROONa + C₃H₅(OH)₃

Muối Na (hoặc K) của các acid béo được sử dụng làm xà phòng nên loại phản ứng này có tên là phản ứng xà phòng hóa. 

4. Ứng dụng 

Chất béo là một trong các thực phẩm thiết yếu của con người, dưới dạng dầu thực vật (như dầu hướng dương, đậu nành, lạc,...) mỡ động vật (như mỡ lợn, bò, cá,...), bơ hoặc một số loại hạt (lạc, vừng, hạnh nhân, óc chó,...) trong công nghiệp mĩ phẩm (chất làm mềm, dưỡng ẩm,...), dược phẩm, nhiên liệu (dầu diesel sinh học), nguyên liệu (sản xuất xà phòng),...

5. Sử dụng chất béo đúng cách để hạn chế béo phì

Béo phì là trạng thái tích tụ mỡ quá mức trong cơ thể. Gây ra các vấn đề trầm trọng đến sức khỏe, như bệnh tim mạch, đột quỵ, đái tháo đường, thoái hóa khớp, gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ, bệnh ung thư,...

Một trong những nguyên nhân gây bệnh béo phì là do chế độ ăn uống quá nhiều chất béo. Để hạn chế bệnh béo phì và các bệnh liên quan, cần lưu ý chọn thực phẩm phù hợp, ưu tiên các chất béo có nguồn gốc thực vật, chất béo giàu omega -3 (có trong cá, hải sản), hạn chế dùng các chất béo như (mỡ lợn, bò,...) các loại bơ nhân tạo, các loại thức ăn đã chế biến ở nhiệt độ cao (thức ăn nhanh, chiên, nướng),...

1. Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước, nhưng tan được trong một số dung môi hữu cơ như: xăng, dầu hỏa,... Một số loại lipid điển hình là chất béo và sáp.

2. Chất béo là triester của glycerol và các acid béo, có công thức (RCOO)₃C₃H₅. Phản ứng hóa học đặc trưng của chất béo là phản ứng xà phòng hóa.

3. Chất béo có nhiều ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm, dược phẩm, làm nhiên liệu, nguyên liệu sản xuất xà phòng,...