1. TRUYỆN THƠ DÂN GIAN
– Truyện thơ dân gian là thể loại văn học dân gian có tính tập thể trong sáng tác (ban đầu có thể do cá nhân làm ra nhưng sau được cộng đồng hóa). Loại truyện này chủ yếu được truyền miệng (bằng lời nói, hát,...), với các dân tộc sớm có chữ viết thì truyện còn được lưu truyền bằng văn bản chữ dân tộc, mang tính nguyên hợp (yếu tố văn học kết hợp với yếu tố văn hoá, thường kết hợp với các hình thức diễn xướng.
– Truyện thơ dân gian thường kết hợp giữa tự sự (yếu tố truyện) với trữ tình (yếu tố thơ). Dựa vào tỉ lệ giữa hai yếu tố này, có thể chia truyện thơ dân gian thành ba loại:
+ Nhóm tự sự – trữ tình (thiên về kể chuyện): ví dụ như Tấm Mạu Ngọc, Vượt biển (dân tộc Tày).
+ Nhóm trữ tình – tự sự (thiên về cảm xúc): ví dụ như Tiễn dặn người yêu, Chàng Lừ – Nàng Ủa (dân tộc Thái), Út Lót – Hồ Liêu (dân tộc Mường).
+ Nhóm tự sự thuần tuý (chủ yếu kể): ví dụ như Nàng con cối, Truyện chim sáo.
– Chủ đề của truyện thơ dân gian rất đa dạng, phổ biến nhất là tình yêu đôi lứa; số phận những người nghèo khổ; ước mơ về công lí, công bằng xã hội;...
– Cốt truyện:
+ Cốt truyện phổ biến:
+ Tùy theo từng thể loại truyện mà ba phần này có thể biến đổi. Với nhóm truyện thơ tự sự – trữ tình, nhiều tác phẩm có kết cấu tương tự như truyện cổ tích (vì chúng được chuyển thể từ truyện cổ dân gian). Trong khi đó, nhóm truyện thiên về trữ tình – tự sự thường có mạch truyện gồm: Gặp gỡ (gặp gỡ, yêu đương, thề nguyền, hẹn ước,...) – Thử thách (bị cha mẹ ngăn cản, bị ép duyên,...) – Đoàn tụ (ở cõi trần hoặc thế giới bên kia).
– Nhân vật trong truyện thơ dân gian thường được phân chia theo hai tuyến: tốt – xấu, thiện – ác. Đặc điểm của nhân vật được thể hiện qua ngoại hình, lời nói, hành động và trạng thái tâm lí.
– Ngôn ngữ trong truyện thơ dân gian giàu chất dân ca, sử dụng nhiều hình ảnh, cảm xúc và mang tính nghệ thuật cao.
2. TRUYỆN THƠ NÔM
– Dựa vào nội dung và nghệ thuật thể hiện, truyện thơ Nôm được chia thành hai loại:
+ Truyện thơ Nôm bình dân: Không rõ tác giả, chủ yếu dựa theo cốt truyện dân gian hoặc tích xưa; ngôn ngữ gần gũi, mộc mạc, mang phong cách dân gian (ví dụ: Phạm Tải – Ngọc Hoa, Tống Trân – Cúc Hoa, Thạch Sanh,…).
+ Truyện thơ Nôm bác học: Có tên tác giả rõ ràng, thường lấy cảm hứng từ các truyện cổ Trung Quốc nhưng được cải biên, sáng tạo theo lối Việt (ví dụ: Truyện Kiều của Nguyễn Du, Hoa Tiên của Nguyễn Huy Tự,…). Một số truyện khác do tác giả tự sáng tác hoàn toàn với nội dung mới, cách viết trau chuốt, nghệ thuật điêu luyện (ví dụ: Sơ kính tân trang, Truyện Lục Vân Tiên,...).
– Về cốt truyện, truyện thơ Nôm thường có ba phần chính, đó là Gặp gỡ – Thử thách – Đoàn tụ, giống như truyện thơ dân gian.
– Nhân vật trong truyện thơ Nôm thường được phân loại rõ ràng: người tốt – kẻ xấu, người thiện – kẻ ác. Nhân vật thường được miêu tả qua ngoại hình, hành động, lời nói và cả suy nghĩ, cảm xúc nội tâm. Nhờ đó, tính cách của nhân vật trở nên sinh động, có chiều sâu. Một số truyện còn thể hiện tư tưởng, quan điểm hoặc phản ánh xã hội của tác giả.
– Về cách dẫn truyện, truyện thơ Nôm sử dụng linh hoạt các hình thức lời kể:
– Trong truyện thơ Nôm, lời kể của tác giả và lời thoại nhân vật thường đan xen, thể hiện rõ cảm xúc, tư tưởng và cái nhìn riêng của người viết. Câu chuyện thường được kể ở ngôi thứ ba.
– Truyện Kiều cùng nhiều tác phẩm khác là những kiệt tác tiêu biểu của thể loại truyện thơ Nôm, vừa mang đậm dấu ấn văn học truyền thống, vừa thể hiện sáng tạo nghệ thuật và ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
3. BIỆN PHÁP LẶP CẤU TRÚC
– Lặp cấu trúc (còn được gọi là lặp cú pháp, điệp cú pháp) là một biện pháp tu từ. Theo đó, người nói hoặc người viết lặp lại cấu trúc của một cụm từ hay một câu nhằm nhấn mạnh ý nghĩa biểu đạt, đồng thời tạo nhịp điệu và sự liên kết trong câu văn, câu thơ.
– Ví dụ:
+ Ví dụ 1:
Chỉ cá liền với nước
Chỉ lúa liền với ruộng
Tiễn đưa em, thôi anh quay lại, em ơi!
(Tiễn dặn người yêu)
+ Ví dụ 2:
Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.
(Xuân Diệu)
