I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
− Ét-sin (525 − 456 trước Công nguyên): Người Hi Lạp, đóng vai trò to lớn trong lịch sử phát triển của nền bi kịch cổ đại, sáng tác hơn 70 vở bi kịch và 20 vở kịch xa-tia (satire), nhưng đến nay chỉ còn lại 7 tác phẩm: Những thiếu nữ cầu xin, Quân Ba Tư, Bảy tướng đánh thành Te-bơ (Thebes), Prô-mê-tê bị xiềng, A-ga-mem-nông (Agamemnon), Những thiếu nữ viếng mộ, Những nữ thần ân đức.
2. Văn bản
− Thể loại:
− Xuất xứ: Đoạn trích nằm trong tác phẩm Prô-mê-tê bị xiềng. Đây là vở bi kịch nổi tiếng nhất trong số những bi kịch còn lại của Ét-sin, khai thác đề tài từ thần thoại Hy Lạp về Prô-mê-tê − vị thần đã cả gan đánh cắp lửa trời về cho loài người và bị thần Dớt trừng phạt nặng nề (bị đóng đinh trên đỉnh núi Cô-ca-dơ, bị một con diều hâu hằng ngày moi gan, móc ruột).
− Bố cục:
II. Khám phá văn bản
1. Tìm hiểu thêm đặc điểm nhân vật Prô-mê-tê trong thần thoại Hy Lạp
− Prô-mê-tê là một vị thần khổng lồ, được biết đến là người tạo ra loài người từ đất sét và ban cho họ trí tuệ.
− Ông là con trai của thần khổng lồ I-a-pê-tớt và nữ thần Thê-mít. Ông là anh em của Át-lát, Ê-pi-mê-tê, và Mê-nô-ét-ti-út.
− Prô-mê-tê nổi tiếng với việc dám đối đầu với thần Zeus để bảo vệ và giúp đỡ nhân loại. Cụ thể, ông đã đánh lừa Dớt trong việc tế lễ. Để đảm bảo con người được hưởng phần thịt ngon hơn, Prô-mê-tê đã lừa Dớt chọn phần xương và mỡ bọc trong da, còn phần thịt thì giấu đi. Điều này khiến Dớt tức giận và quyết định không ban lửa cho loài người. Bất chấp lệnh cấm của Dớt, Prô-mê-tê đã lẻn lên đỉnh Ơ-lim-pớt, ăn cắp ngọn lửa từ lò rèn của thần Hê-phai-xtớt và trao nó cho loài người. Ngọn lửa này không chỉ giúp con người sưởi ấm, nấu nướng mà còn mở đường cho sự phát triển của văn minh và kĩ thuật.
− Để trừng phạt hành động táo bạo của Prô-mê-tê, thần Dớt đã ra lệnh xích ông vào một tảng đá ở đỉnh núi Cáp-ca-dơ. Hàng ngày, một con đại bàng khổng lồ sẽ đến mổ ăn lá gan của ông. Điều tàn khốc là lá gan này lại tự tái sinh vào ban đêm, khiến Prô-mê-tê phải chịu đựng sự đau đớn triền miên.
− Cuối cùng, sau nhiều thế kỉ chịu đựng, Prô-mê-tê đã được giải thoát bởi người anh hùng Hê-ra-clét.
2. Đặc điểm tính cách của nhân vật Prô-mê-tê được bộc lộ qua lời thoại của chính nhân vật
− Prô-mê-tê là một người đa sầu, đa cảm và chính Prô-mê-tê cũng bị đặt trong một tình thế khó.
+ Thần tính trước mưu kế với U-ra-nốt và Trái Đất nhưng họ không nghe theo: "Góp với các Khổng Lồ con U-ra-nốt (Uranos) và Trái Đất / Nhưng họ không nghe, họ khinh dùng mưu chước".
+ Thần biết trước tương lai nhờ vào dự cảm của thần Tê-mít và Gai-a rằng nhờ mưu mẹo mà ngôi thống trị sẽ rơi vào tay kẻ chiến thắng: "Nhưng ta, thì mẹ ta − Tê-mít (Thémis) hoặc Gai-a (Gaia) cũng vậy / Tên gọi khác nhau mà cùng chung hình thái / Đã bao lần nói cho ta biết trước tương lai / Sẽ diễn ra sao những lúc sau này, / Rằng nhờ mưu mẹo chứ không phải bạo quyền và sức mạnh / Mà ngôi thống trị vào tay người chiến thắng".
+ Không ai quan tâm tới điều ông nói, thậm chí "họ không thèm ban cho ta đến cả một cái nhìn".
− Prô-mê-tê là một vị thần tốt, lo nghĩ cho dân chúng, vì biết trước được tương lai nên đã giúp được mọi người thoát khỏi cảnh lầm than, chống lại Dớt và đổi lại được nhiều lợi ích cho nhân dân: "Hắn ban đặc ân cho tất cả các thần / Và định ngôi thứ trong triều đình của hắn / Nhưng không đếm xỉa tới khách trần khốn nạn / Hắn còn toan huỷ diệt giống người / Để sinh ra một giống mới lên thay. / Không ai ngoài ta dám cưỡng lại điều hắn ta dự định. / Một mình ra dám đứng lên can đảm / Ngăn không để người trần nát thịt tan xương".
− Prô-mê-tê vẫn biết rằng mình đã phạm sai lầm và chấp nhận hình phạt đầy đau đớn về thể xác, dai dẳng nhưng Prô-mê-tê vẫn không hối hận về những việc mình đã làm, bởi những hành động đi ngược lại với Dớt của ngài đã giúp đỡ rất nhiều cho nhân loại: "Vì thương xót trần gian như thể ruột rà / Mà ta bị khinh rẻ, không đáng người thương xót. /Thế là họ đoạ đầy ta khắc nghiệt / Cảnh tượng này nhục cho Dớt biết bao nhiêu!".
3. Thông điệp của văn bản
III. Tổng kết
1. Nội dung
Ca ngợi lòng vị tha, sự dũng cảm hy sinh vì chính nghĩa và sự phản kháng lại bạo quyền, độc đoán. Prô-mê-tê, dù đau khổ, vẫn không hối hận về những gì mình đã làm cho nhân loại.
2. Nghệ thuật
− Lời thoại của Prô-mê-tê được thể hiện bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm, nhấn mạnh nỗi đau khổ, sự bất công và phẩm chất cao cả của nhân vật.
− Hình thức đối thoại giữa Nhạc trưởng và Prô-mê-tê đã mở ra câu chuyện đầy kịch tính về cuộc chiến giữa các thần và lý do hình phạt của Prô-mê-tê.
− Toàn bộ đoạn trích mang một giọng điệu bi tráng, vừa thể hiện nỗi đau khổ tột cùng của Prô-mê-tê, vừa ca ngợi sự kiên cường và tinh thần bất khuất của thần.
