I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Nguyễn Công Trứ
– Sinh năm 1778, mất năm 1858, hiệu Hi Văn, quê ở Nghi Xuân (Hà Tĩnh), là một nhà nho nổi tiếng thời Nguyễn.
– Là người đa tài, nhà chính trị, nhà quân sự và nhà thơ thời Nguyễn.
– Thơ văn của ông thể hiện chí làm trai, khát vọng lập công, lập danh, đồng thời đề cao cá tính, nhân cách và lối sống tự do.
– Thành công với thể hát nói và góp phần làm nên diện mạo độc đáo cho văn học trung đại Việt Nam.
2. Văn bản
– Thể loại:
– Bố cục: Ba phần.
+ Tám câu đầu: Quan niệm về chí anh hùng.
+ Bốn câu tiếp: Những thử thách của người anh hùng.
+ Ba câu cuối: Lối sống phóng khoáng, tự do của người anh hùng.
– Cảm hứng chủ đạo:
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Khát vọng lập thân, lập công giữa vũ trụ rộng lớn
– Hình ảnh vòng trời đất và dọc ngang mở ra một không gian rộng lớn, biểu tượng cho cuộc đời, thời cuộc, nơi người quân tử thể hiện chí khí.
– Nợ tang bồng là hình ảnh ẩn dụ thể hiện lí tưởng lập công danh giúp nước, giúp đời vì đó là món nợ thiêng liêng của người làm trai.
– Từ đó, nhà thơ bộc lộ khát vọng nam bắc đông tây, khát khao tung hoành bốn phương với tâm thế hành động mạnh mẽ, không bó buộc.
– Tác giả bộc lộ quan niệm sống: Nếu con người sống không có tài năng, lí tưởng thì vô nghĩa như nước trôi; ngược lại, sống đẹp là phải giữ được đan tâm – tấm lòng son chiếu sáng sử xanh. Lí tưởng sống của bậc anh hùng là phải dấn thân, sống có nghĩa, có giá trị và để lại dấu ấn xứng đáng trong cuộc đời.
2. Khẳng định bản lĩnh cá nhân và phẩm chất anh hùng
– Tác giả đã phủ nhận việc đánh giá con người qua danh tiếng bên ngoài và tin rằng, người anh hùng thật sự thì chưa được công nhận ngay (vi ngộ) nhưng vẫn luôn giữ được chí khí cho bản thân.
– Các hình ảnh thơ mây tầng chi chít, gươm gió tung hoành thể hiện sự thay đổi của hoàn cảnh cũng như những thử thách bất ngờ của cuộc đời. Điều đó buộc người anh hùng phải khẳng định bản thân.
– Nguyễn Công Trứ đề cao bản lĩnh sống, ý chí kiên cường của người quân tử, những con người không ngại gian nan, tin vào chính mình và chờ thời để toả sáng.
3. Phong cách sống phóng khoáng, hài hoà giữa lí tưởng và tâm hồn
– Tác giả khẳng định người có chí và tài ắt sẽ lập nên nghiệp lớn, danh tiếng sẽ vang xa.
– Chí và tài của người làm nên công danh cũng không xa với "thơ túi rượu bầu" – biểu tượng cho sự phóng khoáng, nghệ sĩ, tài tử. Điều này cho thấy ông không chạy theo danh lợi mà sống tự tại, tự do, giữ cho tâm hồn thanh thản giữa cuộc đời bon chen.
– Như vậy, lí tưởng anh hùng và phong cách sống nghệ sĩ không hề đối lập, mà bổ sung, nâng đỡ nhau, làm nên một cách sống đẹp, cốt cách thanh cao, tâm hồn tự do.
III. TỔNG KẾT
1. Nội dung
– Bài thơ đề cao lí tưởng sống và chí khí lập công danh của người trí thức chân chính trong xã hội phong kiến.
– Khẳng định bản lĩnh cá nhân, tinh thần dũng cảm, chủ động vượt qua thử thách để khẳng định giá trị bản thân.
– Ca ngợi tinh thần trách nhiệm với đất nước, khát vọng cống hiến, sống có ích cho đời.
2. Nghệ thuật
– Kết cấu linh hoạt, giàu nhịp điệu, ngôn ngữ cổ kính, hào sảng.
– Hình ảnh thơ giàu sức gợi.
– Giọng điệu tự tin, hiên ngang, phóng khoáng, đậm chất ngất ngưởng Nguyễn Công Trứ.
