I. Lí thuyết
1. Câu rút gọn
- Ví dụ:
Nhàn: - Thuyền trưởng của các anh… là ai?
Tiến: - Là người đã lặn lội mưa gió, nước lũ đưa đoàn xà lan này về đây cho xã các cô.
(Lưu Quang Vũ, Bệnh sĩ)
+ Trong ví dụ trên, “Là người đã lặn lội mưa gió, nước lũ đưa đoàn xà lan này về đây cho xã các cô.” là một câu rút gọn. Dựa vào ngữ cảnh của câu, chúng ta có thể khôi phục lại các thành phần bị rút gọn như sau:
- Thuyền trưởng của chúng tôi là người đã lặn lội mưa gió, nước lũ đưa đoàn xà lan này về đây cho xã các cô.
2. Câu đặc biệt
- Câu đặc biệt là loại câu không có cấu tạo theo mô hình chủ ngữ - vị ngữ mà chỉ có một nòng cốt đặc biệt. Loại câu này do một từ hoặc một cụm từ (trừ cụm chủ - vị) cấu tạo thành. Câu đặc biệt dùng để bộc lộ cảm xúc, gọi - đáp hoặc chỉ sự tồn tại của sự vật, hiện tượng, sự kiện,... Trong câu đặc biệt có thể thêm các thành phần phụ.
II. Thực hành
1. Chỉ ra câu rút gọn trong đoạn trích dưới đây. Khôi phục lại các thành phần bị rút gọn và cho biết tác dụng của việc sử dụng loại câu này.
Khiết: - (cởi áo) Phải nhanh lên mới được. Cậu giúp tôi một tay. Cái áo rộng quá... Chị đưa tôi cái khăn quàng... và cái mũ trùm đầu... Thôi, thế là được rồi... Chị trông có giống không?
Lý: - Giống đấy...
(Vũ Đình Long, Gia tài)
a. Câu rút gọn có trong đoạn trích: (1) Phải nhanh lên mới được. và (2) Giống đấy...
b. Khôi phục thành phần bị rút gọn: Ta phải nhanh lên mới được. và Giống cụ Di Lung đấy!
2. Xác định câu đặc biệt trong các trường hợp sau và nêu tác dụng của loại câu này trong mỗi trường hợp:
a. Ôi, Chúa ơi! Tôi thật là một lão ngốc mù quáng!
(A-thơ Cô-nan Đoi-lơ, Chiếc mũ miện dát đá be-rô)
b. Có tiếng gì trong cái hòm này... như tiếng thở ấy... Eo ơi!
(Lưu Quang Vũ, Bệnh sĩ)
c. Tôi sẽ là người thừa kế, tôi sẽ được lấy người tôi yêu! A! Anh Khiết ơi!
(Vũ Đình Long, Gia tài)
a. Câu đặc biệt: Ôi, Chúa ơi!
b.
c.
3. Tìm câu rút gọn và câu đặc biệt có trong các trường hợp sau. Chỉ ra dấu hiệu để phân biệt hai loại câu này.
a. “… Cháu gái tôi, con bé Me-ry, nó đã bỏ tôi mà đi”
“Bỏ rơi ông?”.
(A-thơ Cô-nan Đoi-lơ, Chiếc mũ miện dát đá be-rô)
b. Lý: - (ngã xuống như là ngất đi) Chao ôi!
Khiết: - Cháu đỡ lấy nó. Và để thưởng công cho thị Lý, vì thị đã chăm nom, nâng đỡ tôi, tôi để lại cho thị...
Lý: - (vờ khóc) Trời ơi! Ông tôi tử tế quá, mà Trời Phật không để cho sống mãi!
Khiết: - Hai trăm ngàn đồng tiền mặt (Lý vờ như cảm động, chấm nước mắt).
(Vũ Đình Long, Gia tài)
a. Câu rút gọn: Bỏ rơi ông?
b.
4. Xác định chức năng của các thành phần được in đậm trong các câu sau. Các thành phần này có thể được tách ra tạo thành câu đặc biệt không? Vì sao?
a. Á, à, tôi biết rồi.
(Sác-lơ Uy-li-am, Đêm Chủ nhật dài)
b. Hình như cô đã chờ sẵn đâu đó ở phòng bên.
(Sác-lơ Uy-li-am, Đêm Chủ nhật dài)
5. Đọc đoạn hội thoại sau và trả lời câu hỏi:
Cô giáo: Hôm qua, chúng ta học đến phần nào rồi nhỉ?
Nam: Tri thức Ngữ văn.
a. Theo em, câu trả lời của Nam trong tình huống trên có phù hợp không? Vì sao?
- Câu trả lời của Nam trong tình huống trên không phù hợp vì trong tình huống giao tiếp với người có tuổi tác, địa vị cao hơn mình (cụ thể ở đây là cô giáo), câu nói của Nam bị xem là “nói trống không”, là cách nói thiếu lễ phép.
b. Với câu hỏi của cô giáo, chúng ta có thể có những câu trả lời nào khác câu trả lời của Nam?
- Với câu hỏi của cô giáo, chúng ta có thể có những câu trả lời sau:
+ (1) Tri thức Ngữ văn ạ.
+ (2) Dạ, phần Tri thức Ngữ văn ạ.
+ (3) Dạ, lớp mình học đến phần Tri thức Ngữ văn.
+ (4) Lớp mình học đến phần Tri thức Ngữ văn ạ.
+ (5) Dạ, hôm qua lớp mình học đến phần Tri thức Ngữ văn.
6. Viết một đoạn hội thoại (khoảng năm đến sáu câu), trong đó có sử dụng ít nhất một câu đặc biệt và một câu rút gọn. Xác định các loại câu này và nêu tác dụng của chúng.
- Gợi ý: Học sinh xây dựng đoạn hội thoại ngắn với chủ đề quen thuộc (như học tập, gia đình, bạn bè,...). Xác định câu rút gọn, câu đặc biệt và nêu tác dụng.
