Câu rút gọn SVIP

I. Lý thuyết

* Câu rút gọn có thể là câu có chủ ngữ hoặc vị ngữ bị tỉnh lược. 

Ví dụ: 

(1) - Chị đang làm gì đấy? 

     - Ăn cơm. (Rút gọn chủ ngữ)

(2) - Ai đã làm món này thế? 

     - Chị tớ. (Rút gọn vị ngữ)

* Ngoài ra, câu rút gọn cũng có thể là câu tỉnh lược cả thành phần chủ ngữ và vị ngữ, chỉ giữ lại thành phần cung cấp thông tin cần thiết, cốt lõi trong một ngữ cảnh giao tiếp cụ thể như trạng ngữ, bổ ngữ hoặc định ngữ. 

Ví dụ: 

- Bao giờ anh đi SaPa? 

- Ngày mai. (Chỉ giữ lại trạng ngữ)

Chú ý: Câu rút gọn là câu có thể khôi phục thành phần bị tỉnh lược để thành câu đầy đủ. 

* Khi rút gọn câu, cần lưu ý: 

  - Không làm cho câu trở nên cộc lốc, thiếu tính lịch sự. 

  - Hạn chế dùng câu rút gọn khi nói với người trên hoặc những người mình kính trọng. 

Ví dụ: - Con ơi cho bác hỏi, bây giờ là mấy giờ rồi? 

          - Chịu. (Câu nói không lễ phép với người trên)

* Trong một số ngữ cảnh, câu rút gọn có thể gây hiểu lầm. Ví dụ: Truyện cười dân gian Mất rồi kể chuyện một người đàn ông có việc đi xa, dặn con ở nhà có ai hỏi thì bảo bố đi vắng. Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo có ai hỏi thì cứ đưa tờ giấy. Tối đến, sẵn có ngọn đèn, đứa con lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất. Hôm sau có người khách lại chơi, hỏi: 

- Bố cháu có nhà không? 

Nó ngẩn người ra, rồi sực nhớ, sờ vào túi. Không thấy giấy, liền nói: 

- Mất rồi!

Câu "Mất rồi!" không trả lời trực tiếp câu hỏi của người khách mà hướng đến thông tin về tờ giấy. Câu đầy đủ phải là: "Tờ giấy bị mất rồi". Dùng câu rút gọn chủ ngữ trong trường hợp này khiến người khách hiểu đối tượng mất là người bố. 

II. Thực hành

1. Tìm câu rút gọn trong các lời thoại kịch sau và cho biết phần nào của câu bị tỉnh lược: 

Giu-li-ét: - Chỉ có tên họ chàng là thù địch của em thôi. Nhưng nếu chẳng phải là người họ Môn-ta-ghiu thì chàng cũng vẫn là chàng. Chàng ơi! Hãy mang tên họ nào khác đi! Thế nào là họ Môn-ta-ghiu nhỉ? [...] Rô-mê-ô chàng ơi, chàng hãy từ bỏ tên họ đi. Cái tên kia đâu có phải xương thịt của chàng, chàng hãy đổi nó lấy cả tấm thân em.

Rô-mê-ô: - Đúng là từ miệng nàng nói ra nhé! Chỉ cần được nàng gọi là người yêu là tôi xin tức thì nhận tên thánh mới; từ nay trở đi, tôi không muốn bao giờ là Rô-mê-ô nữa.

(Sếch-xpia, Rô-mê-ô và Giu-li-ét)

2. Dựa vào ngữ cảnh, hãy chuyển các câu rút gọn tìm được ở bài tập 1 thành câu đầy đủ. So sánh câu rút gọn và câu đầy đủ. So sánh câu rút gọn và câu đầy đủ để làm rõ tác dụng của việc dùng câu rút gọn trong ngữ cảnh đó. 

- Với trường hợp câu 1: 

+ Chuyển câu rút gọn thành câu đầy đủ: Chàng hãy mang tên họ nào khác đi!

+ Tác dụng của câu rút gọn: Như nhiều câu khiến khác, câu Hãy mang tên họ nào khác đi! được tỉnh lược chủ ngữ (biểu thị người tiếp nhận), làm cho ý cầu khiến được thể hiện một cách mạnh mẽ, dứt khoát hơn. 

- Với trường hợp câu 2: 

+ Chuyển câu rút gọn thành câu đầy đủ: 

+ Tác dụng của câu rút gọn: Câu Đúng là từ miệng nàng nói ra nhé! cũng được tỉnh lược chủ ngữ, có tác dụng dồn nén các thông tin trong 1 câu, tạo mối liên kết giữ câu nói của Rô-mê-ô với những câu mà Giu-li-ét đã nói trước đó, làm tăng tính khẩu ngữ, tính tự nhiên cho câu nói. 

3. Những câu văn in đậm sau rút gọn thành phần nào? Nêu tác dụng của việc dùng câu rút gọn trong các ngữ cảnh. 

a. - Nhưng chiếc tàu chuyển động chứ? 

- Thưa ngài, không! Nó bập bềnh trên sóng, chứ chẳng chuyển động chút nào. 

(Giuyn Véc-nơ, Hai vạn dặm dưới biển)

b. Một ngày chúng tôi phá bom đến năm lần. Ngày nào ít: ba lần. 

(Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi)

4. Đọc các đoạn văn sau và thực hiện yêu cầu bên dưới: 

a. - Anh đã nhìn thấy chim chìa vôi nó bay từ bãi cát vào bờ bao giờ chưa? 

- Chưa. 

- Tổ chim sẽ bị chìm mất. 

(Nguyễn Quang Thiều, Bầy chim chìa vôi)

b. Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi, tôi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu. Cho ra kiểu cách con nhà võ. 

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

c. - Cậu làm trò gì thế? Sao lại ăn trộm hòn đá này? 

- Chúng ta không ăn trộm! - Hắn nhún vai. - Chúng ta chỉ mượn tạm thôi! Dùng xong sẽ mang trả lại! Tớ cũng tò mò muốn biết nơi nào được gọi là trung tâm của vũ trụ. 

(Hà Thủy Nguyên, Thiên Mã)

d. Mặt trời lại rọi lên ngày thứ sáu của tôi trên đảo Thanh Luân một cách thật quá là đầy đủ. Tôi dậy từ canh tư. Còn tối đất, cố đi mãi trên đá đầu sư, ra thấu đầu mũi đảo. Và ngồi đó rình mặt trời lên. 

(Nguyễn Tuân, Cô Tô)

Yêu cầu: 

(1) Chỉ ra các câu rút gọn. 

(2) Khôi phục các thành phần bị tỉnh lược để câu rút gọn thành câu đầy đủ. 

Ví dụ: Chuyển câu rút gọn Chưa thành câu đầy đủ: Anh chưa bao giờ nhìn thấy chìa vôi nó bay từ bãi cát vào bờ. 

(3) Nêu tác dụng của việc dùng câu rút gọn trong mỗi trường hợp.