Câu đặc biệt SVIP

I. Lý thuyết

- Câu đặc biệt được cấu tạo bởi một từ hoặc một cụm từ. 

Ví dụ 1: Trước ga Hàng Cỏ. Chặp tối. Chuyến tàu Nam vừa lên, người chen lấn đông nghịt. 

(Tô Hoài, Ghi lại)

Các câu "Trước ga Hàng Cỏ." và "Chặp tối." đều được cấu tạo bằng một cụm từ; câu trước dùng để chỉ nơi chốn diễn ra sự việc, câu sau dùng để chỉ thời gian diễn ra sự việc. Việc tách hai câu đặc biệt nhằm hướng sự chú ý của độc giả vào nơi chốn và thời gian diễn ra sự việc trước khi sự việc được miêu tả. 

Ví dụ 2: Và tôi vừa trở dậy bỗng nghe thấy tiếng chó Ki rộn vang từ ngoài ngõ và cao bổng tận trời xanh. Chó Ki! Cứ nghĩ rằng đang trong chiêm bao! Mà rành rành đây chính là hình khối chó Ki lông vàng mượt, bụng thon, chân dài, tai vểnh đang lao tới. Không! Còn hơn thế nữa! Chó Ki đang dẫn bố tôi về! 

(Ma Văn Kháng, Khu vườn tuổi thơ)

Câu "Chó Ki!" cấu tạo bằng cụm từ, thông báo về sự xuất hiện của con vật. Câu "Không!" cấu tạo bằng từ chỉ sự phủ định. Câu "Còn hơn thế nữa!" cấu tạo bằng cụm từ, thể hiện thái độ ngạc nhiên. 

II. Thực hành

1. Trong các đoạn văn (a, b) và lời thoại kịch (c) dưới đây, những câu nào là câu đặc biệt? Phân tích tác dụng của câu đặc biệt trong từng trường hợp. 

a. Những hạt mưa gõ vào mái tôn tạo ra một âm thanh khác hẳn khi chúng rơi trên mái ngói. 

Rầm rầm. Rầm rầm. Rầm rầm. 

Nghe như có hàng ngàn con ngựa phi ngay trên đầu. 

(Nguyễn Nhật Ánh, Tôi là Bê-tô)

b. Bộp! Tôi bị giáng một cú vào đầu đau điếng trong khi đang cúi xem từng vết tích. Hắn! Và một cuốn sách!

(Hà Thủy Nguyên, Thiên Mã)

- Tác dụng của câu đặc biệt là: 

+ Bộp!: thông báo về hiện tượng.

+ Hắn! Và một cuốn sách!: liệt kê đối tượng. 

c. Si-men: - Ôi! Mũi kiếm! Mà máu của cha em còn đậm!

Đông Rô-đri-gơ: - Si-men em!

Si-men: - Cất khỏi mắt em cái vật đáng kinh kia!

                Nó oán trách đời ai và tội ác nặng nề!

(Coóc-nây, Lơ Xít)

- Những câu đặc biệt trong đoạn trích trên là:

+ Ôi!

+ Mũi kiếm!

+ Si-men em!

- Tác dụng của những câu đặc biệt trên là: 

2. Xác định câu đặc biệt trong các lời thoại kịch (a), đoạn văn (b, c) dưới đây và điền thông tin vào các ô trong bảng (kẻ bảng vào vở): 

a. Giu-li-ét: – Ôi chao!
Rô-mê-ô: – Kìa, nàng vừa lên tiếng! Hỡi nàng tiên lộng lẫy, hãy nói nữa đi! Đêm nay trên đầu ta, nàng toả ánh hào quang như một sứ giả nhà trời có đôi cánh, đang cưỡi những áng mây lười nhẹ lướt trên không trung, khiến kẻ trần tục phải cố ngước đôi mắt thịt mà chiêm ngưỡng.

Giu-li-ét: – Ôi Rô-mê-ô, hỡi Rô-mê-ôi Sao chàng lại mang tên đó nhỉ? Chàng hãy từ bỏ thân phụ đi, từ bỏ tên họ đi hoặc không thì chàng hãy thề là chàng yêu em đi, em sẽ không còn là con cháu nhà Ca-piu-lét nữa.

(Sếch-xpia, Rô-mê-ô và Giu-li-ét)

b. Sói Lam chưa kịp mừng vì em chạy thoát. Bất ngờ một gã to như gấu đứng sựng trước mặt nó, hai tay vung một thân cây đang bốc cháy. Choáng váng. Đầu Sói Lam như nổ tung. Và màn đêm. Nó ngã xuống, ngã xuống, cứ xoay tròn và rơi mãi trong màn đêm đầy tia lửa.

(Đa-ni-en Pen-nắc, Mắt sói)

 c. “Đêm!” – An-đéc-xen thầm nhủ.
Lúc này, bóng đêm dễ chịu hơn ánh sáng ban ngày.

(Pau-xtốp-xki, Xe đêm)

3. Tìm câu đặc biệt trong văn bản Bí ẩn của làn nước và chỉ ra tác dụng của chúng.

- Học sinh đọc lại văn bản Bí ẩn của làn nước và xác định câu đặc biệt cùng tác dụng của chúng. 

- Ví dụ: Câu Con trai... con trai mà... con trai... là câu đặc biệt vì chỉ được cấu tạo bởi một cụm từ, có tác dụng thông báo về sự tồn tại của sự vật, hiện tượng. 

4. Chỉ ra câu đặc biệt và câu rút gọn trong đoạn văn sau, từ đó nêu sự khác nhau giữa câu đặc biệt và câu rút gọn.

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

- Sự khác nhau giữa câu đặc biệt và câu rút gọn là:

+ Câu rút gọn có thể khôi phục các thành phần khác để thành câu đầy đủ. 

+ Câu đặc biệt thì không thể thêm các thành phần khác.