Bài 3. Trái Đất. Thuyết kiến tạo mảng SVIP

1. Nguồn gốc hình thành vỏ Trái Đất

- Có nhiều giả thuyết về nguồn gốc của Trái Đất, liên quan chặt chẽ đến sự hình thành hệ Mặt Trời.

+ Giả thuyết phổ biến cho rằng Trái Đất hình thành cùng thời với hệ Mặt Trời, khoảng 4,6 tỉ năm trước.

+ Quá trình hình thành:

✔ Ban đầu, Mặt Trời hình thành trong dải Ngân Hà, di chuyển qua đám mây bụi và khí.

✔ Dưới tác động của lực hấp dẫn (chủ yếu từ Mặt Trời), bụi và khí trong đám mây bắt đầu chuyển động xoay quanh Mặt Trời theo quỹ đạo elip.

✔ Qua thời gian dài, vật chất bụi – khí ngưng tụ lại thành các hành tinh → trong đó có Trái Đất.

2. Vỏ Trái Đất. Vật liệu của vỏ Trái Đất

a. Vỏ Trái Đất

Trái Đất gồm 3 lớp đồng tâm từ ngoài vào trong:

+ Vỏ Trái Đất (lớp ngoài cùng).

+ Manti (lớp trung gian).

+ Nhân Trái Đất (lớp trong cùng).

Cấu tạo của Trái Đất

- Vỏ Trái Đất:

+ Là lớp vật chất rắn ngoài cùng của Trái Đất.

+ Độ dày không đều:

✔ Ở đại dương: khoảng 5 km.

✔ Ở lục địa: khoảng 70 km.

- Dựa vào thành phần và độ dày, vỏ Trái Đất chia làm 2 kiểu chính:

+ Vỏ lục địa.

+ Vỏ đại dương.

- Mặt Mô-hô:

+ Là ranh giới giữa vỏ Trái Đất và lớp manti trên.

+ Xác định được nhờ tài liệu sóng địa chấn.

b. Vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất

- Vỏ Trái Đất được cấu tạo chủ yếu từ khoáng vật và đá.

- Khoáng vật là những nguyên tố tự nhiên (như vàng, đồng) hoặc hợp chất hóa học (như thạch anh, can-xit) hình thành trong quá trình địa chất.

- Đá là tập hợp của một hoặc nhiều khoáng vật, liên kết với nhau → là vật liệu chủ yếu cấu tạo nên vỏ Trái Đất.

- Cấu tạo chủ yếu từ ba nhóm đá lớn: đá macma, đá trầm tích và đá biến chất.

*Đá macma

- Nguồn gốc: Hình thành do macma nguội và đông đặc.

- Tính chất: Có tinh thể thô hoặc mịn, xen kẽ nhau.

- Ví dụ: Đá granit (Tây Bắc), đá ba dan (Tây Nguyên).

Đá granit

*Đá trầm tích

- Nguồn gốc: Do vật liệu vụn nhỏ lắng tụ và nén chặt trong vùng trũng.

- Tính chất: Có các lớp vật liệu dày, màu sắc khác nhau.

- Ví dụ: Đá vôi (Ninh Bình), sa thạch (vùng khô hạn).

Đá sa thạch

*Đá biến chất

- Nguồn gốc: Từ đá macma hoặc đá trầm tích bị biến đổi do nhiệt và sức nén lớn.

- Tính chất: Tinh thể biến đổi, màu sắc phức tạp.

- Ví dụ: Đá gơnai (Hoàng Liên Sơn), đá hoa (Yên Bái), đá phiến sét.

Đá gơnai

3. Thuyết kiến tạo mảng

Bản đồ các mảng kiến tạo trên Trái Đất

Nội dung

- Thuyết kiến tạo mảng giải thích hiện tượng:

+ Thạch quyển bị vỡ ra thành các mảng kiến tạo (mảng thạch quyển).

+ Các mảng này không đứng yên, mà luôn dịch chuyển chậm chạp trên lớp manti quánh dẻo bên dưới.

- Sự chuyển dịch của các mảng kiến tạo là nguyên nhân chính gây ra:

+ Động đất.

+ Núi lửa.

+ Hiện tượng kiến tạo (uốn nếp, đứt gãy địa hình).

- Các dạng tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo:

+ Mảng xô vào nhau: Hai mảng tiếp xúc và xô ép vào nhau, gây nén ép và uốn nếp địa hình.

✔ Trường hợp 1: Hai mảng lục địa xô nhau → hình thành dãy núi lục địa cao.

Hai mảng xô ép vào nhau tạo thành địa hình núi cao

✔ Trường hợp 2: Mảng lục địa xô mảng đại dương → mảng đại dương nhẹ hơn bị hút chìm dưới mảng lục địa → hình thành vực biển sâu hoặc dãy núi ven biển cao.

Mảng lục địa và mảng đại dương xô vào nhau

Dãy núi An-đét hình thành do mảng Nam Mỹ xô vào mảng Na-xca

📌 Ở Nhật Bản, mảng Thái Bình Dương bị hút chìm dưới mảng Á – Âu → tạo ra rãnh sâu Ma-ri-a-na và chuỗi núi lửa Nhật Bản. Rãnh Ma-ri-a-na được biết đến là một trong những khu vực dưới nước sâu nhất trên trái đất, với chiều rộng khoảng 70 km, dài 2550 km, điểm sâu nhất là vực thẳm Challenger sâu khoảng khoảng 11 km. 

Vực thẳm Challenger ở Dãy Ma-ri-a-na

+ Mảng tách xa nhau:

✔ Hai mảng tách rời nhau, tạo nên vết nứt lớn trên bề mặt.

✔ Mắc-ma từ manti phun trào lên qua các vết nứt, nguội đi thành đá, hình thành dãy núi giữa đại dương hoặc núi lửa.

Mảng lục địa và mảng lục địa tách xa nhau