Bài 15. Sinh quyển, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố của sinh vật SVIP

I. Sinh quyển

1. Khái niệm và giới hạn của sinh quyển

- Là phần của vỏ Trái Đất có sự sống tồn tại, bao gồm:

+ Phần thấp của khí quyển (tới tầng ô-dôn).

+ Toàn bộ thủy quyển (nước trên Trái Đất).

+ Phần trên của thạch quyển (đất đá nơi có rễ cây, vi sinh vật).

- Ranh giới sinh quyển:

+ Trên cao: đến tầng ô-dôn trong khí quyển.

+ Dưới sâu: đến đáy đại dương, hồ, và lớp vỏ phong hóa trên đất liền.

Giới hạn của sinh quyển

2. Đặc điểm của sinh quyển

- Khối lượng của sinh quyển nhỏ hơn nhiều so với khối lượng vật chất của các quyển còn lại trong vỏ Trái Đất.

- Sinh quyển có khả năng tích lũy năng lượng:

Thực vật quang hợp → biến đổi năng lượng Mặt Trời và vật chất vô cơ thành vật chất hữu cơ → truyền cho các sinh vật khác qua chuỗi thức ăn.

- Sinh quyển có mối quan hệ chặt chẽ với khí quyển, thủy quyển, thạch quyển:

+ Điều hòa thành phần khí quyển (hấp thụ CO₂, giải phóng O₂).

+ Tham gia vòng tuần hoàn nước qua thoát hơi nước của cây.

+ Góp phần hình thành đất từ xác sinh vật phân hủy.

III. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển, phân bố sinh vật

1. Khí hậu và nguồn nước

- Nhiệt độ: ảnh hưởng đến sự thích nghi của sinh vật. Vùng nhiệt đới có nhiều loài ưa nóng, vùng núi cao lạnh giá có loài chịu rét.

- Ánh sáng: cây ưa sáng phát triển ở nơi nắng nhiều, cây ưa bóng phát triển dưới tán rừng. Ánh sáng còn ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình quang hợp.

- Nước và độ ẩm không khí: Là môi trường sống, là thành phần tham gia vào hầu hết các hoạt động sống của sinh vật.

+ Với thực vật: nước cần cho quang hợp.

+ Với động vật: nước là môi trường vận chuyển dinh dưỡng, điều hòa thân nhiệt,...

📌Ví dụ: Ở sa mạc Sa-ha-ra, sinh vật sống rất thưa thớt do thiếu nước, trong khi rừng A-ma-dôn có hệ sinh thái phong phú nhờ nguồn nước dồi dào.

Thực vật thưa thớt tại hoang mạc Xa-ha-ra

Thực vật rậm rạp ở rừng A-ma-dôn

2. Đất

- Tính chất vật lí – hóa học của đất (kết cấu, độ pH, độ phì nhiêu) ảnh hưởng lớn đến sự phát triển và phân bố thực vật.

3. Địa hình

- Độ cao: quy định nhiệt độ, độ ẩm, chất dinh dưỡng → ảnh hưởng đến phân bố và phát triển của hệ sinh thái.

- Độ dốc và hướng sườn: quyết định lượng ánh sáng, gió, nước → tác động đến thực vật.

4. Sinh vật

- Nguồn thức ăn quyết định nơi sinh sống của nhiều loài. Nơi nào nguồn thức ăn phong phú → sinh vật tập trung đông → đa dạng sinh học cao.

5. Con người

- Tác động tích cực: mở rộng diện tích cây trồng, chăn nuôi, tạo giống mới → đa dạng sinh học nhân tạo.

- Tác động tiêu cực: phá rừng, ô nhiễm, săn bắt → suy giảm số lượng và nơi sống của sinh vật.