Từ năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc Đổi mới, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình này, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đóng vai trò quan trọng nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế.

1. Giai đoạn 1986 - 2000: Vai trò trung tâm nhưng kém hiệu quả

Chủ đạo trong nền kinh tế: DNNN giữ vị trí quan trọng, kiểm soát các ngành chiến lược như năng lượng, viễn thông, tài chính, giao thông.

Nhiều tồn tại: Hoạt động kém hiệu quả, nợ xấu cao, quản lý quan liêu, năng suất thấp.

Cải cách ban đầu: Chính phủ thực hiện cổ phần hóa, giao quyền tự chủ cho DNNN để nâng cao hiệu quả.

2. Giai đoạn 2001 - 2010: Cổ phần hóa mạnh mẽ, tăng cường hội nhập

Mở rộng thị trường: Việt Nam gia nhập WTO (2007), DNNN phải cạnh tranh với doanh nghiệp tư nhân và nước ngoài.

Cải cách mạnh mẽ: Cổ phần hóa nhiều DNNN lớn như Vinamilk, Bảo Việt, Vietcombank.

Vấn đề phát sinh: Một số DNNN vẫn có dấu hiệu tham nhũng, quản trị yếu kém (như vụ Vinashin năm 2010).

3. Giai đoạn 2011 - nay: Tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả

Thu hẹp quy mô: Tập trung vào các lĩnh vực cốt lõi (điện lực, dầu khí, viễn thông, hàng không…).

Tăng cường minh bạch: Áp dụng chuẩn mực quốc tế trong quản trị, niêm yết trên sàn chứng khoán.

Hạn chế còn tồn tại: Một số DNNN vẫn chưa có khả năng cạnh tranh toàn cầu, hiệu quả sử dụng vốn nhà nước còn thấp.

Điều chỉnh chính sách phát triển DNNN trong bối cảnh hội nhập

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, Việt Nam cần điều chỉnh chính sách phát triển DNNN theo hướng:

1. Tiếp tục cổ phần hóa nhưng có chọn lọc

Giữ quyền kiểm soát ở các ngành chiến lược (điện lực, dầu khí, an ninh quốc phòng).

Mạnh tay thoái vốn ở các lĩnh vực mà tư nhân có thể làm tốt hơn.

2. Cải cách quản trị theo chuẩn quốc tế

Minh bạch tài chính, công khai báo cáo theo chuẩn IFRS.

Giảm can thiệp hành chính, tăng tính tự chủ và trách nhiệm của ban lãnh đạo.

3. Tăng cường cạnh tranh bình đẳng với doanh nghiệp tư nhân

Loại bỏ đặc quyền, tạo môi trường cạnh tranh công bằng.

Khuyến khích DNNN hợp tác với tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài để nâng cao công nghệ, năng suất.

4. Thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đầu tư công nghệ cao

DNNN cần đầu tư vào công nghệ lõi, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo để bắt kịp xu hướng toàn cầu.

Hợp tác với các tập đoàn đa quốc gia để học hỏi kinh nghiệm và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Kết luận

DNNN vẫn có vai trò quan trọng nhưng cần tiếp tục cải cách để phù hợp với bối cảnh hội nhập. Nhà nước nên tập trung vào việc nâng cao hiệu quả quản trị, minh bạch tài chính và khuyến khích cạnh tranh để DNNN thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế.