Quá trình xâm lược của thực dân phương Tây đối với các quốc gia Đông Nam Á hải đảo diễn ra trong nhiều giai đoạn, với những đặc điểm riêng biệt tùy thuộc vào từng quốc gia và thời điểm lịch sử. Tuy nhiên, nhìn chung, quá trình này có thể được chia thành các giai đoạn chính sau:

Giai đoạn đầu: Buôn bán và thiết lập ảnh hưởng (thế kỷ XVI - XVIII)
Thực dân phương Tây, chủ yếu là Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh và Hà Lan, ban đầu đến Đông Nam Á với mục đích buôn bán gia vị, hương liệu và các sản phẩm quý giá khác. Họ thiết lập các thương cảng, tạo dựng quan hệ với các vương quốc bản địa, dần dần can thiệp vào chính trị nội bộ của các quốc gia này thông qua việc hỗ trợ các phe phái khác nhau, gây chia rẽ và làm suy yếu sức mạnh của các quốc gia này. Việc truyền bá Thiên Chúa giáo cũng là một công cụ quan trọng để mở rộng ảnh hưởng.

Giai đoạn củng cố và mở rộng thuộc địa (thế kỷ XIX)
Vào thế kỷ XIX, với sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa tư bản, các nước phương Tây chuyển sang chính sách xâm lược trực tiếp. Họ sử dụng vũ lực quân sự để đánh chiếm các vùng lãnh thổ, thiết lập chế độ thuộc địa, biến các quốc gia Đông Nam Á hải đảo thành thị trường tiêu thụ và nguồn cung cấp nguyên liệu cho chính quốc. Sự cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc phương Tây dẫn đến việc phân chia ảnh hưởng ở khu vực này. Ví dụ, Indonesia bị Hà Lan chiếm đóng gần như hoàn toàn, trong khi Philippines rơi vào tay Tây Ban Nha, sau đó bị Hoa Kỳ thôn tính.

Giai đoạn cai trị thuộc địa và phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc (thế kỷ XX)
Trong thế kỷ XX, các nước phương Tây thiết lập chế độ cai trị thuộc địa, bóc lột kinh tế, văn hóa và chính trị người dân bản địa. Tuy nhiên, dưới ách thống trị, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc đã nổi lên mạnh mẽ, với nhiều hình thức đấu tranh khác nhau, từ đấu tranh chính trị, vũ trang đến đấu tranh ngoại giao. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, hầu hết các quốc gia Đông Nam Á hải đảo đã giành được độc lập, chấm dứt thời kỳ thuộc địa dài đằng đẵng.

Ảnh hưởng tích cực: Sau hơn bốn thế kỉ thống trị, thực dân phương Tây đã tạo ra một số thay đổi ở khu vực Đông Nam Á như:

+ Gắn kết khu vực với thị trường thế giới;

+ Du nhập nền sản xuất công nghiệp, xây dựng một số cơ sở hạ tầng,…

+ Thúc đẩy phát triển một số yếu tố về văn hóa như chữ viết, tôn giáo, giáo dục....

- Ảnh hưởng tiêu cực: chế độ thực dân đã để lại hậu quả nặng nề đối với các quốc gia Đông Nam Á.

+ Về chính trị - xã hội: chính sách “chia để trị" của thực dân phương Tây là một trong những nguyên nhân dẫn tới xung đột sắc tộc, tôn giáo, vùng miền gay gắt ở các quốc gia Đông Nam Á, đồng thời gây ra nhiều tranh chấp biên giới, lãnh thổ giữa các quốc gia trong khu vực.

+ Về kinh tế: chế độ thực dân để lại một hệ thống cơ sở hạ tầng nghèo nàn, lạc hậu. Phần lớn các nước trong khu vực bị biến thành nơi cung cấp nguyên liệu và thị trường tiêu thụ hàng hóa của phương Tây.

+ Về văn hóa: thực dân phương Tây áp đặt nền văn hóa nô dịch, thi hành chính sách ngu dân và hạn chế hoạt động giáo dục đối với nhân dân các nước thuộc địa.

♦ Liên hệ Việt Nam: Ở Việt Nam, hơn 80 năm cai trị của thực dân Pháp đã để lại những hậu quả nặng nề trên mọi lĩnh vực. Ví dụ như:

- Về chính trị:

+ Từ một quốc gia thống nhất, dưới sự thống trị của thực dân Pháp, Việt Nam bị chia thành 3 xứ với 3 chế độ khác nhau: Bắc Kì là xứ bảo hộ; Trung Kỳ là xứ nửa bảo hộ; Nam Kỳ là xứ thuộc địa. Tên nước Việt Nam bị xóa trên bản đồ chính trị thế giới.

+ Thực dân Pháp cũng lập ra nhiều xứ tự trị, làm phức tạp các mối quan hệ vùng miền, tôn giáo, tộc người.

- Về kinh tế:

+ Sự của du nhập phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa tuy đem lại một số chuyển biến tích cực, tuy nhiên, đó chỉ là sự chuyển biến mang tính cục bộ ở một số ngành nghề, một số địa phương.

+ Về cơ bản, kinh tế Việt Nam vẫn nghèo nàn, lạc hậu, phát triển thiếu cân đối và lệ thuộc nặng nề vào kinh tế Pháp;

- Về xã hội: hầu hết các giai cấp, tầng lớp nhân dân ở Việt Nam bị áp bức, bóc lột nặng nề, lâm vào cảnh nghèo khổ, bần cùng. Mâu thuẫn dân tộc giữa nhân dân Việt Nam với thực dân Pháp xâm lược bao trùm xã hội, làm bùng nổ nhiều cuộc đấu tranh yêu nước.

- Về văn hóa: đại bộ phận dân cư vẫn trong tình trạng nghèo đói, lạc hậu, trình độ dân trí thấp (hơn 90% dân số Việt Nam mù chữ); nhiều giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam bị xói mòn; trong xã hội tồn tại phổ biến nhiều hủ tục, tệ nạn xã hội, như: cờ bạc, mại dâm, hút thuốc phiện,…