Phân tích vai trò của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong quá trình Đổi mới kinh tế từ năm 1986 đến nay

Từ năm 1986, Việt Nam bắt đầu công cuộc Đổi mới với mục tiêu chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình này, DNNN đã đóng vai trò quan trọng, nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế.

1. Vai trò tích cực của DNNN trong Đổi mới kinh tế

• Giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế: DNNN tập trung vào các lĩnh vực then chốt như năng lượng, tài chính, viễn thông, hạ tầng, góp phần ổn định nền kinh tế và đảm bảo an ninh kinh tế.

• Dẫn dắt quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa: Trong giai đoạn đầu của Đổi mới, DNNN là lực lượng chính đầu tư vào các ngành chiến lược, xây dựng cơ sở hạ tầng, tạo tiền đề cho phát triển kinh tế.

• Tạo việc làm và ổn định xã hội: DNNN cung cấp việc làm cho hàng triệu lao động, góp phần duy trì ổn định xã hội, đặc biệt trong những giai đoạn khủng hoảng kinh tế toàn cầu.

• Góp phần vào nguồn thu ngân sách: Các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đóng góp đáng kể vào ngân sách quốc gia thông qua thuế và cổ tức.

2. Hạn chế và thách thức của DNNN

• Hiệu quả hoạt động thấp: Nhiều DNNN hoạt động kém hiệu quả, phụ thuộc vào nguồn vốn nhà nước, nợ nần cao và thiếu động lực cạnh tranh.

• Thất thoát và tham nhũng: Một số vụ bê bối lớn liên quan đến quản lý DNNN cho thấy sự yếu kém trong giám sát, quản trị và sử dụng tài sản công.

• Cạnh tranh yếu so với khu vực tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài: Nhiều DNNN không linh hoạt trong môi trường kinh doanh, khó thích nghi với xu hướng đổi mới và hội nhập.

• Gây méo mó thị trường: DNNN thường nhận ưu đãi lớn về vốn, đất đai, chính sách, tạo ra sự cạnh tranh không bình đẳng với khu vực tư nhân.

Điều chỉnh chính sách phát triển DNNN trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế

Trước bối cảnh hội nhập sâu rộng với nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) và áp lực cạnh tranh toàn cầu, Việt Nam cần có chiến lược điều chỉnh chính sách phát triển DNNN theo hướng nâng cao hiệu quả và giảm sự phụ thuộc vào trợ cấp nhà nước. Một số định hướng chính gồm:

1. Đẩy mạnh cổ phần hóa và cải cách quản trị

• Tăng cường cổ phần hóa các DNNN hoạt động kém hiệu quả, thu hút vốn đầu tư tư nhân nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh.

• Thực hiện quản trị doanh nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế, minh bạch hóa tài chính và kiểm soát rủi ro.

• Giảm thiểu can thiệp hành chính của Nhà nước vào hoạt động kinh doanh, chuyển từ “chủ sở hữu” sang “nhà điều tiết”.

2. Tái cơ cấu và tập trung vào lĩnh vực cốt lõi

• DNNN chỉ nên tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, an ninh quốc phòng, cơ sở hạ tầng trọng yếu.

• Giảm dần sự hiện diện của DNNN trong các ngành có thể do tư nhân đảm nhận tốt hơn như thương mại, dịch vụ, sản xuất hàng tiêu dùng.

3. Tạo môi trường cạnh tranh công bằng

• Xóa bỏ các đặc quyền của DNNN, đảm bảo sân chơi bình đẳng với khu vực tư nhân.

• Minh bạch trong việc phân bổ nguồn lực, đặc biệt là đất đai, tín dụng và ưu đãi thuế.

4. Ứng dụng công nghệ và nâng cao năng suất

• Khuyến khích DNNN đổi mới công nghệ, áp dụng mô hình quản trị hiện đại.

• Hợp tác với khu vực tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo.

Kết luận

DNNN đã đóng vai trò quan trọng trong quá trình Đổi mới kinh tế của Việt Nam nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế về hiệu quả hoạt động và tính cạnh tranh. Trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh toàn cầu, chính sách phát triển DNNN cần tập trung vào tái cơ cấu, cổ phần hóa, cải thiện quản trị và tạo môi trường kinh doanh bình đẳng nhằm nâng cao hiệu quả, giảm gánh nặng cho ngân sách và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.