Phân tích vai trò của các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong quá trình Đổi mới kinh tế từ năm 1986 đến nay

Từ sau Đổi mới (1986), doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy tăng trưởng và thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, vai trò này cũng có nhiều thay đổi theo thời gian:

1. Giai đoạn 1986 - 1999: Cải tổ DNNN theo cơ chế thị trường

Trước Đổi mới, DNNN chiếm lĩnh nền kinh tế nhưng hoạt động kém hiệu quả do cơ chế kế hoạch hóa tập trung.

Từ 1986, Việt Nam tiến hành cải tổ DNNN, chuyển sang mô hình hạch toán kinh doanh, trao quyền tự chủ và tinh gọn bộ máy.

Luật Doanh nghiệp Nhà nước (1995) ra đời, giúp tạo khung pháp lý cho DNNN hoạt động theo cơ chế thị trường.

2. Giai đoạn 2000 - 2010: Cổ phần hóa và tái cấu trúc DNNN

Nhà nước thúc đẩy cổ phần hóa nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và giảm gánh nặng ngân sách.

Các tổng công ty nhà nước được thành lập (Vinashin, EVN, VNPT...), giữ vai trò trụ cột trong các ngành chiến lược.

Tuy nhiên, nhiều DNNN vẫn hoạt động kém hiệu quả, dẫn đến các vụ việc thất thoát lớn (Vinashin năm 2010 là một ví dụ điển hình).

3. Giai đoạn 2011 - nay: Siết chặt quản lý, nâng cao hiệu quả DNNN

Chính phủ đẩy mạnh tái cơ cấu, thoái vốn Nhà nước khỏi nhiều lĩnh vực không thiết yếu.

Nghị quyết Trung ương 5 (2017) khẳng định DNNN chỉ tập trung vào các ngành then chốt như năng lượng, hạ tầng, tài chính.

Nhiều doanh nghiệp lớn như Viettel, PVN, Vinatex đã cải thiện hiệu quả hoạt động, nhưng vẫn còn tình trạng quan liêu, nợ xấu và đầu tư ngoài ngành gây rủi ro.

---

Điều chỉnh chính sách phát triển DNNN trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh quốc tế

Hiện nay, Việt Nam đối mặt với áp lực hội nhập sâu rộng (CPTPP, EVFTA, RCEP) và sự cạnh tranh mạnh mẽ từ khu vực và thế giới. Để thích ứng, Việt Nam cần điều chỉnh chính sách phát triển DNNN theo hướng:

1. Thu hẹp vai trò của DNNN, tập trung vào lĩnh vực cốt lõi

DNNN chỉ nên giữ vai trò trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, an ninh lương thực, quốc phòng, hạ tầng trọng yếu.

Đẩy mạnh cổ phần hóa và thu hút vốn tư nhân vào các lĩnh vực khác.

2. Cải thiện quản trị doanh nghiệp theo chuẩn quốc tế

Áp dụng các tiêu chuẩn quản trị của OECD để nâng cao minh bạch, giảm tiêu cực và tham nhũng trong DNNN.

Tăng cường kiểm soát tài chính và trách nhiệm giải trình của lãnh đạo DNNN.

3. Tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng với khu vực tư nhân

Chấm dứt tình trạng ưu đãi quá mức dành cho DNNN, đảm bảo công bằng với doanh nghiệp tư nhân và FDI.

Cải cách thị trường vốn, giảm sự phụ thuộc của DNNN vào tín dụng ngân hàng Nhà nước.

4. Tăng cường đổi mới sáng tạo và số hóa trong DNNN

Thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới vào vận hành và quản lý doanh nghiệp.

Khuyến khích DNNN hợp tác với khu vực tư nhân trong nghiên cứu phát triển (R&D), đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao.

5. Nâng cao hiệu quả giám sát và trách nhiệm giải trình

Xây dựng cơ chế giám sát chặt chẽ, công khai kết quả hoạt động của DNNN.

Gắn trách nhiệm cá nhân với hiệu quả hoạt động doanh nghiệp, tránh tình trạng "lời hưởng, lỗ Nhà nước chịu".

---

Kết luận

DNNN vẫn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, nhưng cần tiếp tục cải cách để nâng cao hiệu quả và thích ứng với hội nhập quốc tế. Chính phủ nên đẩy mạnh cổ phần hóa, cải thiện quản trị doanh nghiệp và tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng để D

NNN phát huy tốt nhất vai trò của mình trong nền kinh tế thị trường hiện đại.