Bài 3. Sự suy thoái tài nguyên rừng SVIP

1. MỘT SỐ NGUYÊN NHÂN CHỦ YẾU GÂY SUY THOÁI TÀI NGUYÊN RỪNG

1.1. Khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ

a. Khai thác gỗ

- Khai thác gỗ:

+ Khai thác gỗ phục vụ cho xây dựng, giao thông, đồ nội thất và nguyên liệu giấy sợi.

- Tình hình khai thác gỗ tại Việt Nam:

+ Hoạt động khai thác gỗ với cường độ cao vượt quá khả năng tăng trưởng của rừng.

→ Dẫn đến nhiều khu rừng trở nên nghèo kiệt và khó phục hồi.

+ Khai thác gỗ bất hợp pháp diễn ra ở nhiều vùng, kể cả khu rừng đặc dụng và rừng phòng hộ.

→ Làm suy giảm nghiêm trọng tài nguyên rừng.

+ Năm 2010, hơn 1,3 triệu \(m^3\) gỗ tròn quý và 3,1 triệu \(m^3\) gỗ xẻ quý bị khai thác trái phép và bị tịch thu.

b. Khai thác củi

- Vai trò của củi:

+ Cung cấp năng lượng cơ bản cho khoảng 2,4 tỉ người (1/3 dân số thế giới)

→ Để nấu ăn, sưởi ấm và sản xuất điện (FAO, 2018).

+ Khoảng 50% gỗ tròn khai thác hàng năm (1,86 tỉ \(m^3\)) được sử dụng làm nhiên liệu cho các hộ gia đình và hoạt động sản xuất nhỏ.

- Tình hình khai thác củi tại Việt Nam:

+ Chặt phá rừng để lấy củi là một trong những nguyên nhân gây suy thoái tài nguyên rừng.

+ Trước những năm 2000, lượng củi khai thác hàng năm ở các khu vực nông thôn, miền núi rất lớn.

c. Khai thác trái phép, quá mức các loại lâm sản khác

- Săn bắn trái phép:

+ Săn bắn động vật rừng hoang dã để phục vụ nhu cầu sinh sống, giải trí hoặc thương mại.

→ Đẩy nhiều loài động vật đến nguy cơ tuyệt chủng.

- Khai thác cây thuốc quý:

+ Khai thác tận diệt cây thuốc quý phục vụ tiêu thụ tại chỗ hoặc xuất khẩu trái phép.

→ Khiến nhiều loài cây trở nên khan hiếm.

+ Nhiều loài cây, động vật quý hiếm đã có tên trong Sách đỏ Việt Nam 2007.

- Thu hái quá mức:

+ Thu hái hoa quả, măng, lấy nhựa quá mức làm mất khả năng tái sinh và phục hồi tự nhiên của cây lâm sản.

→ Dẫn đến suy thoái và cạn kiệt nguồn tài nguyên.

1.2. Phá rừng để lấy đất sản xuất nông nghiệp

- Tại các vùng nhiệt đới: Diện tích rừng suy giảm mạnh do mở rộng đất canh tác nông nghiệp.

- Tại Việt Nam:

+ Ở miền núi phía Bắc và Tây Nguyên, rừng bị chặt phá để làm đất trồng cây lương thực.

+ Giai đoạn 1980 - 1990, việc mở rộng nương rẫy là nguyên nhân chính gây mất rừng, với 3,5 triệu ha rừng bị chặt và đốt vào năm 1991 (Do Dinh Sam, 1994).

1.3. Phá rừng để trồng cây công nghiệp và cây đặc sản

- Tại Việt Nam: Phá rừng để trồng các cây công nghiệp như:

+ Cao su.

+ Cà phê.

+ Hồ tiêu, điều.

+ Cây ăn quả.

→ Là nguyên nhân chính làm suy giảm diện tích rừng.

- Tình hình tại Tây Nguyên: Từ 1993 đến 2013, diện tích rừng tự nhiên bị suy giảm chủ yếu do việc phá rừng để trồng cây công nghiệp (Cochard và cộng sự, 2017).

1.4. Cháy rừng

- Nguyên nhân và tác hại: Cháy rừng là nguyên nhân phổ biến gây mất rừng.

→ Làm suy giảm nhanh chóng tài nguyên rừng và dẫn đến thoái hóa đất rừng.

- Tình hình tại Việt Nam: Cháy rừng thường xảy ra vào mùa khô, đặc biệt ở:

+ Các khu vực có rừng trồng dễ cháy như:

• Thông.
• Tre nứa.
• Bạch đàn.
• Tràm,...

+ Các khu rừng phục hồi.

- Nguyên nhân cháy rừng: Thường do đốt dọn thực bì, làm nương rẫy, săn bắt động vật.

- Thống kê: Từ 2009 đến 2018, cháy rừng đã thiêu hủy gần 22000 ha rừng.

→ Gây thiệt hại lớn về kinh tế (Tổng cục Thống kê, 2020).

1.5. Chăn thả gia súc

- Tác động đến rừng:

+ Chăn thả gia súc làm suy thoái tài nguyên rừng do:

• Mở rộng diện tích đồng cỏ trên đất rừng.
• Tàn phá rừng.

→ Đặc biệt ảnh hưởng đến lớp cây tái sinh, cấu trúc đất và hệ sinh vật đất.

- Tình hình tại Việt Nam:

+ Hoạt động chăn thả gia súc trong các hệ sinh thái rừng tự nhiên vẫn tiếp tục ở một số khu vực.

1.6. Phát triển cơ sở hạ tầng và khai khoáng

- Tác động đến rừng:

+ Việc phát triển cơ sở hạ tầng và khai khoáng làm:

• Suy giảm và mất diện tích rừng.
• Chia cắt sinh cảnh tự nhiên.
• Tạo rào cản di cư cho các loài sinh vật.

→ Gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự sống còn của động vật hoang dã.

- Các nguyên nhân khác: Các chính sách về di cư, định cư, quản lí rừng và đất đai cũng góp phần gây suy thoái tài nguyên rừng.

2. GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC SUY THOÁI TÀI NGUYÊN RỪNG

- Lập quy hoạch và kế hoạch bảo vệ, phát triển rừng:

+ Đánh giá hiện trạng rừng và có biện pháp ngăn chặn tác động tiêu cực.

+ Bảo vệ, cải tạo rừng tự nhiên, trồng mới và trồng lại rừng.

- Hoàn thành giao đất, giao rừng, cho thuê và thu hồi rừng:

+ Đẩy nhanh tiến độ giao rừng, đất rừng và thu hồi những khu rừng sử dụng không đúng mục đích.

- Quản lí và phát triển rừng theo quy chế riêng:

+ Tuân thủ quy chế quản lí đối với từng loại rừng với mục đích sử dụng khác nhau.

- Kiểm soát suy thoái thực vật, động vật rừng:

+ Kiểm soát sự suy giảm số lượng và chất lượng loài rừng, bảo vệ loài nguy cấp, quý, hiếm.

- Nâng cao tổ chức quản lí nhà nước về lâm nghiệp:

+ Củng cố bộ máy quản lí từ Trung ương đến địa phương để nâng cao hiệu quả quản lí rừng.

- Tuyên truyền và nâng cao nhận thức về bảo vệ rừng:

+ Tăng cường tuyên truyền, giáo dục cộng đồng về vai trò và trách nhiệm trong việc bảo vệ và quản lí rừng.