Question

[Phạm Khánh Linh]

Nêu 3 cách để giữ gìn, phát huy trò chơi dân gian VN:

Answer 1

[✞ঔৣ۝Ⓞⓡⓔⓚⓘ۝ঔৣ✞]

Trong kho tàng văn hoá dân gian, trò chơi dân gian có một vị trí khá quan trọng tạo nên diện mạo văn hoá truyền thống dân tộc, là bản thông điệp giàu sức chuyển tải các giá trị nhân bản, nhân văn, giàu ý nghĩa về tín ngưỡng và văn hóa.

Trò chơi dân gian là một loại hình nghệ thuật được hình thành từ xa xưa và phát triển theo thời gian. Xuất phát từ cuộc sống của người dân lao động “một nắng hai sương”, vốn dĩ chỉ quay quanh làng xã, họ cần có một cách thức, phương tiện giải trí trong cuộc sống thường ngày hay qua các lễ hội nhằm xua tan nổi vất vả cực nhọc.

Trò chơi dân gian cuốn hút mọi người bởi cách chơi đơn giản không cầu kỳ, tốn kém nên có thể chơi ở mọi lúc, mọi nơi. Hơn thế, trò chơi dân gian thường diễn ra ngoài trời, trong khung cảnh thiên nhiên nên rất tốt cho sức khoẻ con người. Thường thì những trò chơi hay gắn liền với những câu đồng dao, ca dao, tục ngữ… nên dễ nhớ, dễ thuộc. Với những ưu thế đó, dần dần, trò chơi dân gian đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong sự tồn tại và phát triển của con người Việt Nam. Đó không chỉ là phương tiện thư giản, giải trí bổ ích sau những lúc lao động mệt mỏi mà còn được xem là một hình thức giáo dục đơn giản, giúp hình thành nhân cách cũng như phát triển thể chất cho mọi người. Trò chơi dân gian là kho tàng cung cấp nội dung và phương pháp giáo dục cho trẻ em “không thầy, không sách” tương đối rõ ràng và đầy đủ hơn cả. Trò chơi cũng lắm hình thức và mang nhiều nội dung khác nhau như vận động, học tập, mô phỏng hay sáng tạo. Cả kho tàng phong phú ấy là phương tiện giáo dục trí, đức, thể, mỹ cho mọi người.

Trước hết, trò chơi dân gian là một cách rèn luyện thân thể để người chơi mạnh khỏe, hoạt bát, khéo tay, nhanh mắt. Chẳng hạn như trò chơi rồng rắn lên mây, nếu bọn trẻ hát xong câu cuối “xin khúc đuôi, tha hồ thầy đuổi” lập tức đứa trẻ làm “đuôi” (đứng sau cùng) phải chạy thật nhanh, nếu chạy chậm sẽ bị “thầy” tóm lấy, sau đó có thể bị thay người khác hoặc lại phải làm “thầy” để đuổi những kẻ khác. Trò nhảy dây, trồng nụ trồng hoa, nhảy lò cò… có nhiều nấc chơi nho nhỏ, từ bàn 1, bàn 2… đến bàn 10 (nhảy lò cò), từ 1 nụ, 1 hoa, 2 nụ, một hoa… đến 8 hoa (trồng nụ trồng hoa)… trẻ phải vượt qua dần từng nấc, hết nấc này mới đến nấc sau. Các trò chơi đó đòi hỏi trẻ phải dai sức, khoẻ mạnh, nhanh nhẹn và khéo léo để tiến dần từng nấc đến cuối cuộc chơi. Nhiều người ví trò chơi trồng nụ trồng hoa là môn thể thao nhảy cao không xà. Mới đầu, nhảy qua một hai bàn chân dựng đứng thì dễ, đến khi cả bốn bàn chân, bốn nắm tay của cả hai trẻ chồng lên cao thì có lẽ đã đến sáu bảy mươi phân, nhảy qua không chạm quả là không phải dễ.

Trò chơi dân gian giúp trẻ nâng cao nhận thức, hay nói cách khác giúp trí tuệ phát triển, giáo dục tính ganh đua trong sáng, trung thực, vị tha. Nhiều trò chơi dân gian chính là những bài dạy trẻ làm toán cộng hay toán trừ như trò chơi ô làng giúp trẻ rèn luyện kỹ năng tính toán, tính nhẩm về chia, trừ, quan sát chiều ngược, chiều xuôi để động nảo một cách tự lực, bởi người chơi muốn thắng phải tính rải quân như thế nào để cuối cùng thu được nhiều quân của đối phương về mình. Đánh chuyền là một trò chơi tương tự như bài tập đếm từ 1 - 10 của trẻ, chúng nhóm các nhóm theo trật tự cao dần lên và cộng lại trong phạm vi 10, bắt đầu từ bàn 1, sau đó nhóm đôi...

Nhìn chung, quy ước trò chơi dân gian đơn giản nhưng đòi hỏi vận động có mạnh, có nhẹ, tạo hào hứng liên tục gay cấn, sôi động. Khi chơi các trò chơi dân gian, trẻ phải phối hợp nhiều vận động khiến cho tất cả các giác quan và nhờ đó mà trí tuệ phát triển. Những trẻ chơi một cách hăng hái, hoạt động nổi bật trong khi chơi thường là những người thông minh, tháo vát và biết tổ chức cuộc sống.

Trò chơi dân gian giúp trẻ có tính tập thể, dễ hoà đồng. Một ưu thế của trò chơi dân gian chính là ở chổ đa số các trò chơi có thể dung nạp tất cả những ai muốn chơi, ít trò chơi dân gian quy định số người chơi nhất định, vì vậy ít ai phải đứng chờ hoặc bị loại ra ngoài cuộc. Chẳng hạn như trò chơi bịt mắt bắt dê, mỗi khi có một người vào thêm, vòng chỉ rộng ra thêm một chút chứ trò chơi không thay đổi. Còn trò rồng rắn lên mây thì khi thêm một người “cái đuôi” sẽ dài ra một chút chứ mọi người đều được chơi, được chạy như nhau. Những trò chi chi chành chành, trốn tìm, trồng nụ trồng hoa, nhảy dây… cũng tương tự như vậy. Chơi chung với nhau sẽ giúp trẻ phát triển tinh thần cộng đồng, biết nhường nhịn, “biết mình, biết người”, đó cũng là môi trường để trẻ giao lưu, chia sẻ niềm vui và kinh nghiệm. Trong những cuộc chơi chung đó, tinh thần tập thể sẽ được giáo dục một cách tự nhiên. Trong khi chơi, mọi trẻ đều bình đẳng như nhau, nếu trẻ nào ích kỉ, chơi ác, chèn lấn các bạn khác sẽ bị tập thể phê phán, loại trừ bằng cách không hưởng ứng cho chơi chung, nếu còn muốn chơi với các bạn, tất nhiên trẻ phải tự sửa đổi để hoà đồng.

Trong trò chơi dân gian, mỗi người chơi đều ý thức được vai trò của mình trong tập thể, vì vậy cố gắng thể hiện mình trong cuộc chơi không có nghĩa là khẳng định cá nhân mà là thể hiện sức mạnh của tập thể, là tăng tính cộng đồng. Trò chơi như những chất keo kết dính những tình bạn trong sáng, ngây thơ giữa lũ trẻ với nhau. Đây cũng chính là sự khác biệt giữa trò chơi dân gian với nhiều trò chơi hiện nay của trẻ.

Trò chơi dân gian dành cho trẻ không chỉ góp phần rèn luyện sức khỏe, kỹ năng ứng xử hợp lý với các tình huống trong cuộc sống, thói quen và kỹ năng làm việc sinh hoạt theo nhóm mà còn giúp các em luyện khả năng ứng xử văn hóa không sa vào những trò chơi games trực tuyến bạo lực vô bổ đang tràn lan hay các trò chơi hiện đại như kiếm, súng bằng nhựa gây nguy hiểm và các tệ nạn xã hội khác

Nếu đa phần trò chơi dân gian của trẻ em có thể diễn ra mọi lúc, mọi nơi thì phần lớn trò chơi dân gian của người lớn thường diễn ra trong các lễ hội làng, ngày tết cổ truyền, diễn ra ở sân đình hay bãi đất trống rộng lớn trong làng. Đây chính là nơi phổ cập những giá trị truyền thống cộng đồng, nơi giao lưu tình cảm làng xóm quê hương; là dịp để các thế hệ đua tài, đua sức và qua đó tạo nên mối cộng cảm, đoàn kết bền chặt, tạo ra nền tự hào chính đáng về những giá trị văn hoá và sáng tạo văn hoá của những vùng, miền, đất nước. Trong các buổi hội làng, tham gia vào những trò chơi dân gian là một cơ hội để nhắc nhở con người về gìn giữ thuần phong mỹ tục. Những trò chơi như đua thuyền, đấu vật, bơi chãi là dịp để mỗi người dân giao lưu, đoàn kết, học hỏi kinh nghiệm và thể hiện tài nghệ sông nước của mình. Những dịp hội làng cũng là cơ hội cho các đôi nam thanh, nữ tú được mặc sức tự do phóng khoáng thả mình theo các trò chơi. Họ có thể đánh đu cùng nhau mà không ngần ngại sự va chạm về cơ thể. Họ có thể lăn lộn tranh cù mà nhiều khi mãi chơi để lộ ra cả những nơi kín đáo nhất. Chính trò chơi dân gian đã làm cho con người xích lại gần nhau hơn; giải tỏa các ấm ức, tháo bỏ những ràng buộc và những nguyên tắc cứng nhắc.

Những năm 1970 trở về trước, trò chơi dân gian đã tác động mạnh mẽ và sâu sắc vào thể chất và tinh thần, vào việc hun đúc tâm hồn và tính cách con người Việt Nam. Thế nhưng, những năm gần đây, quá trình đô thị hoá diễn ra mạnh mẽ, công nghệ thông tin phát triển thì những ưu điểm ấy của những trò chơi dân gian ít cơ hội để phát triển. Khi đi qua các khu vực quanh trường học hay các khu dân cư lớn, điều dễ nhận thấy là các hàng trò chơi điện tử mọc lên như nấm và phần đông người chơi là các em nhỏ. Quá trình đô thị hoá đã làm thay đổi, không gian, môi trường sinh hoạt vui chơi của trẻ. Bên cạnh đó, chương trình học quá tải làm cho trẻ thiếu thời gian vui chơi. Chính những điều đó đã phần nào lý giải vì sao trẻ em ở các đô thị ngày càng ít chơi, thậm chí không biết đến những trò chơi dân gian. Giờ ra chơi là khoảng thời gian giúp trẻ em thư giãn sau những tiết học căng thẳng, mệt mỏi, do đó nhu cầu vận động là điều không thể thiếu ở lứa tuổi này. Nhưng dạo qua một số trường xem con trẻ chơi gì ở khoảng thời gian này thì rất nhiều em nữ khi được hỏi không biết thế nào là chơi chuyền, trồng nụ trồng hoa và cũng không thấy mấy em nam trả lời được chơi trò chơi đánh khăng, đánh đáo, bắn bi... mà thay vào đó là chơi cờ carô, quan toà xử án, đọc truyện tranh, đọc báo hoặc tán gẫu. Nhiều em cho rằng giờ ra chơi quá ngắn và sân trường hơi chật, các em không thể chơi được những trò mình thích như đá cầu, nhảy ngựa, cướp cờ...