Tri thức ngữ văn SVIP

1. THƠ SONG THẤT LỤC BÁT

- Song thất lục bát: kết hợp đan xen từng cặp câu 7 tiếng (song thất) với từng cặp câu 6 và 8 tiếng (lục bát). Bài thơ song thất lục bát có thể được chia khổ hoặc không, số câu thơ trong mỗi khổ thơ cũng không cố định.

   Tương tự thể lục bát, song thất lục bát cũng có hiện tượng biến thể: có khi bài thơ mở đầu bằng cặp lục bát chứ không phải cặp song thất; có khi một số cặp lục bát liền nhau sau đó mới đến cặp song thất; có khi số chữ của các câu thơ không theo quy định.

Ví dụ về một đoạn thơ song thất lục bát: 

  Tiếng nhạc ngựa lần chen tiếng trống,

  Giáp mặt rồi bỗng phút chia tay.

      Hà lương chia rẽ đường này,

Bên đường trông bóng cờ bay bùi ngùi.

(Chinh phụ ngâm, nguyên tác của Đặng Trần Côn, bản dịch của Đoàn Thị Điểm)

- Về vần, thơ song thất lục bát sử dụng cả vần lưng và vần chân. Vần lưng được gieo ở tiếng thứ sáu (hoặc thứ tư) của câu thơ 8 tiếng (hiệp vần với tiếng cuối của câu thơ 6 tiếng ngay trước nó) và tiếng thứ ba (hoặc thứ năm) của câu thơ 7 tiếng (hiệp vần với tiếng cuối của câu thơ 7 tiếng liền trước nó). Vần chân được gieo ở tiếng cuối của tất cả các câu thơ.

Ví dụ: 

   Tiếng nhạc ngựa lần chen tiếng trống,

   Giáp mặt rồi bỗng phút chia tay.

      Hà lương chia rẽ đường này,

Bên đường trông bóng cờ bay bùi ngùi.

(Chinh phụ ngâm, nguyên tác của Đặng Trần Côn, bản dịch của Đoàn Thị Điểm)

- Về thanh điệu, thanh bằng (B) - trắc (T) của các tiếng ở một số vị trí trong câu thơ là cố định, cụ thể như sau:

- Về nhịp:  

   Hai câu 6 và 8 ngắt theo thể lục bát. Một số câu thơ có thể đọc theo những cách ngắt nhịp khác nhau, mỗi cách ngắt nhịp tạo ra một nghĩa, giúp người đọc có được sự đa dạng trong cảm thụ.

Ví dụ:

   Tiếng địch thổi / nghe chừng đồng vọng,

   Hàng cờ bay / trông bóng phất phơ.

     Dấu chàng / theo lớp mây đưa,

Thiếp nhìn rặng núi / ngẩn ngơ nỗi nhà.

(Chinh phụ ngâm, nguyên tác của Đặng Trần Côn, bản dịch của Đoàn Thị Điểm)

2. BIỆN PHÁP TU TỪ CHƠI CHỮ, ĐIỆP THANH, ĐIỆP VẦN

- Chơi chữ là biện pháp tu từ vận dụng các đặc điểm ngữ âm, ngữ nghĩa hoặc quy tắc kết hợp từ ngữ một cách khéo léo, sáng tạo nhằm đem lại những liên tưởng bất ngờ, thú vị cho người đọc (người nghe).

- Điệp thanh là biện pháp tu từ ngữ âm, tạo nên bằng cách lặp lại thanh điệu cùng loại (thanh bằng hoặc thanh trắc) để làm tăng tính nhạc, nâng cao hiệu quả diễn đạt.

- Điệp vần là biện pháp tu từ ngữ âm, sử dụng những âm tiết có vần giống nhau nhằm tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng, tăng tính nhạc để biểu đạt cảm xúc của người viết (người nói), đồng thời gây ấn tượng thẩm mĩ cho người đọc (người nghe).

Ví dụ: Cho 3 trường hợp sau:

a. Sánh với Na-va "ranh tướng" Pháp
   Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương

(Tú Mỡ)

b.  Lá bàng đang đỏ ngọn cây
Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời.

(Tố Hữu)

c. Ô! Đêm nay trời trong như gương
    Không làn mây vương không hơi sương.

(Hàn Mặc Tử)