I. Lí thuyết
1. Biến đổi cấu trúc câu
- Biến đổi cấu trúc câu có thể thực hiện bằng nhiều cách khác nhau như thay đổi trật tự các thành phần trong câu, tách câu, gộp câu, rút gọn câu,… nhằm đáp ứng các mục đích khác nhau (nhấn mạnh thông tin, cung cấp thêm thông tin, làm cho câu ngắn gọn hơn,…).
- Ví dụ 1: Thay đổi trật tự các thành phần trong câu:
+ (1a) Chúng tôi đã nghĩ đến những vấn đề này.
+ (1b) Những vấn đề này, chúng tôi đã nghĩ đến.
=> Trong ví dụ trên, bổ ngữ ở câu (1a) được đảo vị trí lên đầu câu ở câu (1b) với mục đích nhấn mạnh thông tin.
* Lưu ý: Khi thay đổi trật tự các thành phần trong câu, chức năng của các thành phần câu có thể thay đổi.
- Ví dụ 2: Tách câu:
+ (2a) Ôi, trời lạnh quá!
+ (2b) Ôi! Trời lạnh quá!
2. Mở rộng cấu trúc câu
- Mở rộng cấu trúc câu có thể thực hiện bằng cách thêm thành phần phụ, dùng cụm từ mở rộng thành phần câu nhằm cung cấp thêm thông tin về một khía cạnh nào đó.
- Ví dụ 3: Thêm thành phần phụ:
+ (3a) Nam không đến.
+ (3b) Hình như hôm nay, Nam không đến.
II. Thực hành
1. Nhận xét về sự khác biệt giữa cấu trúc các câu a1 và a2, b1 và b2, c1 và c2 dưới đây. Nêu tác dụng của cấu trúc câu trong từng trường hợp.
- a1. Để có được những bài học quý, con người thường phải nếm trải nhiều khó khăn, vượt qua nhiều thử thách, thậm chí lâm vào những tình huống, cảnh ngộ bi đát, phải trả giá đắt cho những sai lầm.
- a2. Con người thường phải nếm trải nhiều khó khăn, vượt qua nhiều thử thách, thậm chí lâm vào những tình huống, cảnh ngộ bị đát, phải trả giá đắt cho những sai lầm để có được những bài học quý.
- b1. Vậy những lẽ dở hay, cả sở thích riêng, ý nguyện riêng nhà ngươi cũng không có ư?
(Lưu Quang Thuận - Lưu Quang Vũ, Nàng Si-ta)
- b2. Vậy nhà ngươi không có những lẽ dở hay, không có cả sở thích riêng, ý nguyện riêng tư?
+ Cặp câu (b1) - (b2): Bổ ngữ ở câu (b2) được đảo vị trí lên đầu câu ở câu (b1) với mục đích nhấn mạnh thông tin.
- c1. Tại buổi dạ hội đó, trong y phục của một người hành hương, Rô-mê-ô đã gặp Giu-li-ét và nhận ra rằng đến lúc này chàng mới yêu thật sự.
- c2. Rô-mê-ô đã gặp Giu-li-ét tại buổi dạ hội đó và nhận ra rằng đến lúc này chàng mới yêu thật sự.
2. Cho câu sau: "Anh ấy đã xem bộ phim Rô-mê-ô và Giu-li-ét".
a. Thêm các thành phần phụ (trạng ngữ, thành phần phụ chú, thành phần tình thái,...) vào câu trên.
- Một số câu đã mở rộng cấu trúc:
+ (1) Tối hôm qua, anh ấy đã xem bộ phim "Rô-mê-ô và Giu-li-ét".
+ (2) Anh ấy đã xem bộ phim "Rô-mê-ô và Giu-li-ét" - một bộ phim chuyển thể từ vở bi kịch cùng tên của nhà văn Sếch-xpia.
+ (3) Ái chà, anh ấy đã xem bộ phim "Rô-mê-ô và Giu-li-ét".
b. Nhận xét sự khác biệt về ý nghĩa giữa câu trên và (các) câu em vừa viết.
- Sự khác biệt về ý nghĩa giữa câu trong đề bài và các câu vừa viết:
3. Đọc đoạn thoại sau và thực hiện yêu cầu bên dưới:
Si-la - Kìa! Sao ông nhìn tôi kĩ thế...
Pơ-liêm - Chàng trai này ở đâu?
Ha-nu-man - Ở hội thi võ có rất nhiều chàng trai ở khắp các nơi về. Tôi đã gặp chàng trai này và đưa đến đây để gặp bệ hạ.
Pơ-liêm - Gặp ta có việc gì?
(Lưu Quang Thuận - Lưu Quang Vũ, Nàng Si-ta)
a. Nhận xét về cấu trúc của câu in đậm trong đoạn thoại trên.
b. Nêu tác dụng của việc sử dụng cấu trúc câu ấy.
4. Đọc lời thoại dưới đây và thực hiện các yêu cầu:
Pơ-liêm - Trời ơi! Đến hôm nay ta mới được nghe một lời nói, lời nói của chàng trai trẻ. Hỡi chàng trai, em hãy nói nữa đi, nói cho ta nghe nhiều nữa đi.
(Lưu Quang Thuận - Lưu Quang Vũ, Nàng Si-ta)
a. Phân tích cấu trúc các câu in đậm trong lời thoại trên.
- (1) Trời ơi! là câu đặc biệt dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói.
- (2) Hỡi chàng trai (thành phần gọi - đáp), em (chủ ngữ) / hãy nói nữa đi, nói cho ta nghe nhiều nữa đi (vị ngữ).
b. Viết lại lời thoại trên bằng cách tách / gộp câu.
- Gợi ý: Trời ơi, đến hôm nay ta mới được nghe một lời nói, lời nói của chàng trai trẻ. Hỡi chàng trai! Em hãy nói nữa đi, nói cho ta nghe nhiều nữa đi.
c. Nhận xét sự khác biệt về cấu trúc của lời thoại trong đoạn trích trên và phần lời thoại do em viết.
- HS nhận xét sự khác biệt giữa cấu trúc của phần lời thoại đã cho và phần lời thoại do HS viết.
