Đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

CHẠM TAY VÀO DI SẢN

Với tôi, giấc mơ đã trở thành sự thật khi tới được Rô-ma để chạm tay vào các di sản văn hóa của thế giới.

Đúng như nhà sử học Dương Trung Quốc đã từng nói, câu ngạn ngữ Tây phương "Mọi con đường đều dẫn đến Rô-ma" được hiểu không phải như nói về sự tất yếu, mà nói lên một niềm ao ước của mọi con người trên Trái Đất đối với một vùng đất có địa danh rất cụ thể, là Rô-ma. Đó là ước mong được đến, được chạm tay vào các di sản văn hóa của thế giới, được sống trong bầu không gian của những nền văn minh cổ của nhân loại. Nhưng hơn ai hết, với riêng tôi, được thăm viếng thánh địa của nghệ thuật hội hoạ giá vẽ đỉnh cao của thời kì Phục hưng, thậm chí là một giấc mơ có thật.

Đúng là trời chiều lòng người, khi mà không phải ai cũng có cơ hội và thời gian tại Rô-ma để thăm Toà thánh Va-ti-can, thì tôi lại "lạc" đúng vào Bảo tàng Va-ti-can, nơi mà bên phải, bên trái, đằng trước, đằng sau, trên trần, dưới nền,... phủ kín là những tác phẩm để đời của các danh hoạ.

Tôi lẫn mình vào dòng người tham quan, cứ thế miên man đi trong cái không gian uy nghi mà lộng lẫy của nghệ thuật thời Phục hưng này. Cứ thế, đột nhiên tôi thấy mình lọt vào một căn phòng vô cùng đặc biệt, với bốn bức tường phủ kín bởi bốn đại bối cảnh, tầng tầng lớp lớp các nhóm nhân vật đặt trên một không gian kiến trúc lồng lộng. Thì ra đó chính là Phòng chữ kí nổi tiếng (Stanza Della Segnatura), nơi có bức "Trường A-ten" của Ra-pha-en − người được phong là Thánh hội họa của thời kì Phục hưng. Kiệt tác này năm trong bộ tác phẩm với bốn bức bích hoạ nổi tiếng hàm chứa bốn nội dung: thần học, triết học, văn nghệ, pháp luật.

Đây rồi, bức "Trường A-ten" ở mảng tường bên phải. Có nằm mơ tôi cũng không nghĩ có ngày mình được chiêm ngưỡng tận mắt tuyệt tác này. Hồi còn nhỏ, tôi đã đọc gần như thuộc lòng quyển sách giới thiệu về danh hoạ này của tác giả Nguyễn Quân, vừa đọc vừa tưởng tượng theo những gì trong sách miêu tả, vì những ảnh phụ bản minh hoạ trong sách chỉ là ảnh đen trắng mà thôi. Thì đây, bây giờ trước mắt tôi, tác phẩm được hoàn thành từ thế kỉ XVI mà màu sơn vẫn tươi như mới, thậm chí đằm thắm hơn cả những gì mình đã tưởng tượng. Tôi tự cho mình 15 phút để lặng ngắm tuyệt tác với một sự xúc động khó tả. Cả một mảng tường với vòm trần cao rộng, là nơi danh họa tung hoành sáng tạo trong hai năm (1510 − 1511) để thể hiện nội dung về triết học theo đặt hàng của Giáo hoàng Giu-li-ô II. Điều đặc biệt rất được ca ngợi của tác phẩm là cùng trong bức tranh, danh họa đã lồng ghép đề miêu tả được các nhân vật của cả hai thời kì huy hoàng của lịch sử: những nhân vật đại diện của nền văn minh cổ Hy Lạp, trong hình hài chân dung của các danh nhân lỗi lạc thời Phục hưng. Thật thích thú quá khi được ngắm nhìn từng nhân vật trong tranh, đối chiếu những hình ảnh trực quan sinh động với những câu chuyện gắn với nó mà mình từng biết. Đây rồi, bộ óc vĩ đại của nền văn minh cổ Hy Lạp, Pla-tông, trong nét chân dung của danh hoạ Lê-ô-nác-đô đa Vin-xi. Khuôn mặt của nhà điêu khắc thiên tài Mi-ken-lăng-giơ trong dáng ngồi của chàng trai trẻ ở giữa dưới bức tranh. Tôi cố tìm kiếm nhân vật nam được miêu tả là mang nét chân dung của chính tác giả, hình như đó là nhân vật đứng thứ hai ở bên phải mép tranh, đội mũ đen quý phái trên đầu, một hình ảnh quen thuộc của Ra-pha-en. Một nhân vật nữa cũng khiến tôi phải kì công tìm kiềm, chính là nhân vật mang bóng dáng của người tình huyền thoại của danh hoạ, mà theo như miêu tả, chính nàng Ma-ghơ-ri-ta này là nguôn cảm hứng vô bờ bên của Ra-pha-en, cũng là hình mẫu trong rất nhiều tác phầm của ông. Tại "Trường A-ten", khi mà mọi nhân vật đều nhìn đi hướng khác hoặc nhìn vào nhau, duy chỉ có Ma-ghơ-ri-ta và Ra-pha-en là nhìn thẳng vào người xem. Cũng giống như vào thời điểm cố gắng chen giữa đám đông để chiêm ngưỡng nụ cười bí ẩn của nàng Mô-na Li-da ở Bảo tàng Lu-vơ (Pháp), tại Phòng chữ kí này, chỉ với một khoảng thời gian vô cùng ngăn hoà mình cùng tác phẩm, mà tôi như được trải qua cả một bề dày của nền văn hoá bậc nhất của nhân loại, thật là một trải nghiệm không thể quên.

Nhưng với Rô-ma, sự thú vị không chỉ nằm ở cảm nhận về quá khứ với những giá trị được lưu giữ trong bảo tàng. Khi được hòa mình với vô số những di sản kiến trúc rải khắp thành Rô-ma, sự thích thú còn được nhân lên nhiều lần với cái sống động của mối giao lưu với những con người hiện đại và không gian hiện tại. Tại Đấu trường La Mã Co-lo-xi-um, khu di tích ngoài trời nổi tiếng bậc nhất tại Rô-ma, không cần giao lưu trong tâm tưởng với các vĩ nhân như Ra-pha-en, Lê-ô-nác-đô đa Vin-xi, tôi đã có cơ hội làm bạn với những anh hùng bằng xương bằng thịt của đế chế La Mã lừng lẫy. Chỉ với 5 euro, tôi đã có một bức ảnh thật hoành tráng trước Đấu trường. Sau câu chào rất trang nghiêm cùng một tiếng nổ "tách" của máy ảnh, tôi đã có tấm ảnh để đời trong vai lãnh tụ tối cao, người được Viện nguyên lão chính thức thánh hoa là một trong những vị thần của La Mã. Bối cảnh tuyệt hảo với áo choàng kiểu La Mã, vòng nguyệt quế trên đầu, vây xung quanh là các võ sĩ, các vị nguyên lão, đằng sau là những vòm cuốn huyền bí của Co-lo-xi-um,... Đây thật sự là hình ảnh đẹp và sinh động nhất trong đời chu du làm báo của tôi.

Cũng là những hình ảnh đặc trưng trên đường phố châu Âu − những bức tượng người, nhưng tại Rô-ma, các nhân vật này không lạnh lùng cứng nhắc như chỉ để cho người ta ghé mặt vào chụp cùng, mà đây đó trên đường phố của thành Rô-ma, các nhân vật như bước ra từ các trận chiến oai hùng, lại thật linh hoạt, sống động, hồ hởi cười nói, tung hô với du khách để giúp họ có những kỉ niệm thật ấn tượng.

Chính vì thế mà tôi, cũng như chẳng vị khách nữ nào, lại lấy làm phật lòng khi rất nhanh sau câu chào kính cẩn, một vị nguyên lão đáng kính có thể tranh thủ hôn đánh chụt vào tay của quý khách. Cũng rất dễ thương khi thậm chí tôi nhìn thấy một chàng kiếm thủ Xpa-ta-cơ (một thủ lĩnh nổi tiếng trong cuộc nổi dậy không thành công của các nô lệ chống lại Cộng hoà La Mã) đang ngáy pho pho bên vệ đường trong giờ nghỉ trưa của một ngày lao động vất vả.

Cứ thế, không gian di sản, con người, cảnh vật của cái nơi được mệnh danh là "Ra ngõ gặp di sản", với tôi, chỉ bấy nhiêu thôi đã là quá đủ cho một trải nghiệm đáng nhớ nhất của mình.

(Theo ĐỖ THỊ THẮM, Tạp chí Di sản − Heritage, tháng 2 và 3-2010)