Phân tích bài thơ "Việt Bắc" SVIP

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nhà văn, GS.TS Nguyễn Văn Hạnh sinh ngày 1/1/1931, mất ngày 19/11/2023 tại thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 93 tuổi. 

- Quê quán: 

- Sau khi tốt nghiệp khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp ở Nga năm 1961, ông đã bảo vệ luận án Tiến sĩ Ngữ văn tại đây năm 1963. Sau đó, ông về nước, công tác tại khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Ông là một trong những người chủ trì và tham gia biên soạn bộ giáo trình "Cơ sở lý luận văn học" (bao gồm 4 tập, xuất bản năm 1965 - 1971). Đây là một trong ba công trình lý luận văn học đầu tiên vận dụng các nguyên lý, khái niệm do các học giả Xô viết đưa ra để xây dựng bộ giáo trình "Lý luận văn học" của Việt Nam, giải thích những vấn đề thực tiễn trong lịch sử văn học nước ta. 

- Sau ngày đất nước thống nhất, ông làm trưởng ban phụ trách Viện Đại học Huế, Hiệu trưởng Đại học Sư phạm Huế 1975 - 1981, Thứ trưởng Bộ Giáo dục 1983 - 1987, Phó trưởng Ban Văn hóa Văn nghệ trung ương, Phó trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa trung ương năm 1981 - 1983, 1987 - 1990,...

2. Tác phẩm 

- Xuất xứ: 

- Thể loại: Nghị luận văn học.

- Phương thức biểu đạt: 

- Bố cục: 3 phần tương ứng với bố cục của SGK:

+ Phần 1 (Nêu vấn đề): Bài thơ "Việt Bắc" có những nét độc đáo, sáng tạo và mới mẻ, đồng thời cũng đậm đà tính chất dân gian và cổ điển.

+ Phần 2 (Giải quyết vấn đề): Những nét đặc sắc, độc đáo của bài thơ "Việt Bắc". 

+ Phần 3 (Khái quát lại vấn đề): Khẳng định vị trí, giá trị của bài thơ "Việt Bắc". 

- Mục đích của bài phân tích: Chỉ ra cái hay, cái đẹp về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm một cách thuyết phục bằng những lí lẽ và bằng chứng dẫn ra từ bài thơ "Việt Bắc". 

II. Tìm hiểu chi tiết 

1. Luận đề

Luận đề của bài viết được nêu ở phần (1) của văn bản: Bài thơ "Việt Bắc" của Tố Hữu - "một tác phẩm gồm 150 câu viết theo thể lục bát, phát triển một cách độc đáo và sáng tạo thể thơ truyền thống của dân tộc, làm cho bài thơ đậm đà tính chất dân gian và cổ điển, đồng thời cũng rất mới mẻ trong tư tưởng và chất liệu hiện thực, trong hình ảnh, giọng thơ, nhịp điệu và ngôn ngữ". 

2. Luận điểm, lí lẽ, bằng chứng

a. Luận điểm:

b. Lí lẽ, bằng chứng:

- Những lí lẽ và bằng chứng được tác giả đưa ra trong phần (2) là:

+ Trước hết là đề tài "tiếng nói của tình cảm, tình yêu, nhưng là tình yêu đối với quê hương đất nước, đối với cách mạng, đối với nhân dân". 

+ Bài thơ cấu tạo theo lối đối đáp thường gặp trong văn học dân gian, đối đáp giữa hai người yêu thương nhau với sự hòa trộn và thống nhất giữa mình và ta.

+ Cảm xúc đậm đà và sâu nặng về hình ảnh chiến khu Việt Bắc. 

+ Bài thơ có một ý vị đậm đà, đặc biệt do nỗi nhớ, nhớ không tách rời với thương. 

+ Tố Hữu thường chú ý cách diễn đạt quen thuộc, với cảm nghĩ của quần chúng nhân dân, thích nhịp điệu êm ái, cân đối của câu thơ dân gian và cổ điển. 

+ Ứng với mỗi lí lẽ trên, nhà thơ đều dẫn ra bằng chứng cụ thể lấy từ bài thơ "Việt Bắc". Chẳng hạn như: "Và tâm hồn con người ngọt ngào, chung thủy, giản dị trong cuộc sống hằng ngày cũng hân hoan, rộng mở trước những cảnh tượng hùng vĩ của cuộc chiến đấu, của hoạt động cách mạng. Chất hùng tráng trong những câu thơ như: 

Những đường Việt Bắc của ta,
...
Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay."

- Ở phần (3) tác giả tiếp tục đưa ra những lí lẽ, bằng chứng sau: 

+ Đoạn thơ viết về Bác gần cuối bài thơ là một trong những đoạn hay nhất của bài thơ. 

+ Để làm sáng tỏ lí lẽ này, tác giả đã mượn ý Xuân Diệu, rằng "đây là một bức họa" để phân tích, làm rõ nhận xét: "Bằng những nét chấm phá tinh tế theo tinh thần hội họa phương Đông, nhà thơ đã dựng nên một bức tranh đầy chất thơ, chất nhạc, rất trữ tình và giàu sức gợi tả.".

+ Ứng với lí lẽ ấy, tác giả tiếp tục trích dẫn bằng chứng cụ thể trong tác phẩm "Việt Bắc". 

3. Ý kiến nhận xét, đánh giá chủ quan của người viết

Trong bài viết, bên cạnh việc mượn ý của nhà thơ Xuân Diệu, tác giả còn đưa ra nhận xét, đánh giá chủ quan của mình khi phân tích bài thơ. Chẳng hạn như: "Tố Hữu thường chú ý cách diễn đạt quen thuộc với cảm nghĩ của quần chúng, thích nhịp điệu êm ái, cân đối của câu thơ dân gian và cổ điển, và từ cơ sở này mà đổi mới, sáng tạo về cách diễn đạt, về hình ảnh và ngôn ngữ để phù hợp với thực tế cuộc sống và tư tưởng cần thể hiện". 

III. Tổng kết

1. Nội dung

2. Nghệ thuật

- Cách nêu ý kiến rõ ràng, lí lẽ xác đáng. 

- Dẫn chứng được lựa chọn phù hợp; có những phân tích, bình luận độc đáo, sâu sắc.

- Sử dụng những hình ảnh sáng tạo, giọng văn biểu cảm.