Lý thuyết Bài 8. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất SVIP

I. Khái niệm

- Khái niệm: Khí quyển là lớp không khí bao quanh Trái Đất, luôn chịu ảnh hưởng của Vũ trụ, trước hết là Mặt Trời.

- Thành phần chính của khí quyển là không khí, bao gôm hỗ hợp các chất khí: ni-tơ (78.1%), ô-xi (20.9%), các chất khí khác (ác gông, các-bô-nic, hơi nước), ngoài ra còn có bụi và các tạp chất khác.

Hình 1: Tỉ lệ các thành phần trong không khí

- Cấu trúc: khí quyển gồm 5 tầng: đối lưu, bình lưu, tầng giữa, tầng nhiệt, tầng khuếch tán. Trong đó tầng đối lưu là quan trọng nhất vì có liên quan đến các quá trình tự nhiên diễn ra trên bề mặt Trái Đất.

- Ở tầng đối lưu được chia thành các khối khí khác nhau: khối khí cực (A) rất lạnh, khối khí ôn đới (P) lạnh, khối khí chí tuyến T (nóng), khối khí xích đạo (E) nóng ẩm.

Hình 2: Các tầng của khí quyển

II. Sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái Đất

1. Phân bố theo vĩ độ

- Thể hiện qua hình thành các vòng đai nhiệt: Vòng đai nóng, vòng đai ôn hòa, vòng đai lạnh, vòng đai băng giá vĩnh cửu.

- Ranh giới giữa các vòng đai dựa vào các đường đẳng nhiệt trung bình năm 20⁰C và đường đẳng nhiệt 10⁰C, 0⁰C của tháng nóng nhất.

2. Phân bố theo lục địa và đại dương

- Do bề mặt đất nhận nhiệt nhanh hơn, tỏa nhiệt nhanh hơn bề mặt nước nên vào mùa hạ, nhiệt độ ở lục địa cao hơn ở đại dương, vào mùa đông nhiệt độ ở lục địa thấp hơn ở đại dương. Các điểm sâu trong lục địa có biên độ nhiệt cao hơn các điểm gần đại dương.

- Những địa điểm có nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều phân bố ở lục địa. Hoang mạc Xa-ha-ra là nơi có nhiệt độ trung bình năm cao nhất tới 40⁰C. Lục địa Nam Cực co nhiệt độ trung bình năm thấp nhất, có nơi xuống tới - 57⁰C.

- Nhiệt độ còn có sự khác nhau giữa bờ tây và bờ đông của lục địa, do ảnh hưởng của dòng biển nóng và dòng biển lạnh.

3. Phân bố theo địa hình

- Nhiệt độ không khí trong tầng đối lưu giảm dần theo độ cao, trung bình giảm 0.6⁰C/100m

- Nhiệt độ không khí còn giảm theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi do liên quan đến góc tới của tia sáng mặt trời tới bề mặt Trái Đất.

Hình 3: Nhiệt độ thay đổi theo độ dốc và hướng phơi của sườn núi