Lý thuyết Bài 1. Hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử SVIP

I. LỊCH SỬ LÀ GÌ?

1. Khái niệm

- Lịch sử là tất cả những gì đã diễn ra trong quá khứ.

- Lịch sử loài người là toàn bộ hoạt động của con người từ khi xuất hiện cho đến ngày nay, bao gồm:

+ Quá trình con người tác động, thích nghi với tự nhiên.

+ Quá trình con người tương tác với nhau.

2. Hai cách hiểu về lịch sử

a. Hiện thực lịch sử:

- Là mọi sự việc, hiện tượng đã xảy ra trong quá khứ.

- Tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn của con người.

- Con người chỉ có thể tìm hiểu và tái hiện, chứ không thể thay đổi được hiện thực lịch sử.

Hình 1. Dao găm đồng thuộc nền văn hóa Đông Sơn, niên đại 500 TCN - 0

b. Nhận thức lịch sử:

- Là hiểu biết của con người về hiện thực lịch sử.

- Sự hiểu biết này được trình bày và tái hiện theo nhiều hình thức khác nhau: Kể chuyện, ghi chép, nghiên cứu, tái hiện bằng lễ hội, dựng tượng, lập đài tưởng niệm, sáng tác văn học - nghệ thuật,...

=> Giữa hai cách hiểu này luôn tồn tại khoảng cách. Con người không thể phản ánh, tái hiện chính xác toàn bộ hiện thực lịch sử như nó vốn có.

Hình 2. Tác phẩm Phạm Ngũ Lão ngồi đan sọt mà lo việc nước

3. Các yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức lịch sử

- Nhu cầu và năng lực của người tìm hiểu lịch sử.

- Điều kiện và phương pháp nghiên cứu lịch sử.

- Mức độ phong phú, độ xác thực của các nguồn sử liệu được thu thập.

- Quan trọng hơn cả, nhận thức lịch sử còn phụ thuộc vào mục đích, thái độ, đạo đức và thế giới quan của người nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử.

II. SỬ HỌC

1. Khái niệm, đối tượng, chức năng, nhiệm vụ của Sử học

a. Khái niệm: Khoa học nghiên cứu về quá khứ của loài người được gọi là sử học.

b. Đối tượng:

- Toàn bộ quá khứ của loài người.

- Có thể là quá khứ của một cá nhân, một nhóm, một cộng đồng, một quốc gia, một khu vực hoặc toàn thể nhân loại.

Hình 3. Tác phẩm về lịch sử dân tộc

c. Chức năng, nhiệm vụ của Sử học:

✽ Chức năng:

- Chức năng khoa học:

+ Tái dựng lại những sự kiện, hiện tượng đã diễn ra trong quá khứ.

+ Phân tích, rút ra bản chất và quy luật vận động của lịch sử, làm cơ sở cho việc nhận thức và nghiên cứu quá trình phát triển của xã hội loài người.

- Chức năng xã hội:

+ Góp phần hình thành tư tưởng, tình cảm và đạo đức cho con người.

+ Cung cấp những kinh nghiệm thực tiễn từ quá khứ để vận dụng vào đời sống hiện tại.

Hình 4. Tranh minh họa chức năng của lịch sử

✽ Nhiệm vụ của Sử học:

- Nhận thức: Trang bị tri thức khoa học về quá khứ, giúp con người khám phá, hiểu rõ hiện thực khách quan một cách chính xác.

- Giáo dục: Truyền đạt và phát huy những giá trị, truyền thống lịch sử tốt đẹp cho các thế hệ sau; bồi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, tình cảm gắn bó với quê hương, đất nước; nuôi dưỡng đức tính khoan dung, nhân ái.

- Dự báo: Thông qua việc tổng kết kinh nghiệm lịch sử, Sử học giúp dự đoán xu hướng phát triển trong tương lai của đất nước và nhân loại.

Hình 5. Tranh minh họa nhiệm vụ của Sử học

3. Nguyên tắc cơ bản của Sử học

a. Một số nguyên tắc cơ bản:

- Nguyên tắc khách quan: Nhiệm vụ cốt lõi của Sử học là tái hiện hiện thực lịch sử đúng như nó đã diễn ra, dựa trên chứng cứ xác thực.

=> Đây là nguyên tắc nền tảng và quan trọng nhất, đảm bảo tính khoa học cho Sử học.

- Nguyên tắc trung thực:

+ Đòi hỏi người nghiên cứu phải tuyệt đối tôn trọng sự thật lịch sử.

+ Việc tái hiện quá khứ phải chính xác, dựa trên các nguồn sử liệu đáng tin cậy và phản ánh đúng bản chất khách quan của sự kiện.

- Nguyên tắc nhân văn, tiến bộ:

+ Mục tiêu của Sử học là giúp con người hiểu rõ quá khứ, rút ra quy luật và bài học để phục vụ cuộc sống.

+ Sử học phản ánh sự thật nhưng không được khơi gợi hận thù, chia rẽ hay xung đột. Thay vào đó phải hướng tới hòa giải, xây dựng hòa bình, phát triển xã hội văn minh, tiến bộ và nhân ái.

Hình 6. Tranh minh họa các nguyên tắc của Sử học

b. Ý nghĩa của các nguyên tắc Sử học:

- Các nguyên tắc khách quan, trung thực, nhân văn và tiến bộ giữ vai trò quyết định để Sử học trở thành một ngành khoa học thực sự.

- Khi đảm bảo các nguyên tắc trên, những tri thức và bài học mà Sử học cung cấp mới đáng tin cậy, có giá trị cả về lý luận lẫn thực tiễn.

- Nghiên cứu lịch sử không chỉ nhằm tái hiện quá khứ mà còn phục vụ cuộc sống hiện tại, góp phần định hướng cho tương lai.

- Với nguyên tắc nhân văn và tiến bộ, Sử học hướng con người đến hòa bình, yêu thương, đoàn kết, hợp tác, xây dựng một thế giới văn minh và tốt đẹp hơn.