Lý thuyết Bài 3. Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ra đời và sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau chiến tranh thế giới thứ 2 (P2) SVIP

1. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau Chiến tranh thế giới thứ hai

a. Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu

- Sau chiến thắng của Hồng quân Liên Xô trong cuộc chiến chống chủ nghĩa phát xít ở châu Âu, các nước Đông Âu đã nổi dậy giành chính quyền và thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân (Ba Lan, Ru-ma-ni, Hung-ga-ri, Tiệp Khắc, Nam Tư, An-ba-ni, Bun-ga-ri, Đức).

Hình 1. Lá cờ Chiến thắng của Hồng quân được phất trên nóc trụ sở Quốc hội Đức Quốc xã vào năm 1945

- Quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu trải qua hai giai đoạn chính:

* Giai đoạn từ 1945 - 1949: Các nước Đông Âu thực hiện những nhiệm vụ cách mạng dân chủ nhân dân như: cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa các doanh nghiệp lớn, thực hiện các quyền tự do dân chủ.

* Giai đoạn từ 1949 - giữa những năm 70: Các nước Đông Âu phát triển mạnh dưới sự giúp đỡ của Liên Xô, tiến hành công nghiệp hóa, điện khí hóa toàn quốc, phát triển nông nghiệp.

Hình 2. Nhà máy thép công nghiệp thời cộng sản ở Ba Lan

b. Sự mở rộng của chủ nghĩa xã hội ở châu Á và Mỹ La-tinh

* Tại Châu Á

- Mông Cổ:

+ Hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ (1924).

+ Đi lên con đường xã hội chủ nghĩa (1940).

- Triều Tiên: Thành lập nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (1948).

- Trung Quốc: Thành lập nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Trung Hoa (1949).

Hình 4. Chủ tịch Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949

- Việt Nam: Miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội (sau năm 1945); cả nước cùng đi lên chủ nghĩa xã hội (sau khi thống nhất đất nước năm 1975).

Hình 5. Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1945).

- Lào: Nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào thành lập (1975).

* Tại khu vực Mĩ La-tinh:

- Năm 1959, cách mạng Cu-ba thành công, nước Cộng hòa Cu-ba ra đời. Nhà nước tiến hành các cuộc cải cách dân chủ trên mọi mặt.

- Dù gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là cấm vận từ Mĩ, Cu-ba vẫn kiên trì xây dựng một xã hội xã hội chủ nghĩa.

- Cu-ba đạt được nhiều thành tựu trong việc phát triển nền công nghiệp, nông nghiệp đa dạng, và nâng cao chất lượng giáo dục, y tế, và văn hóa.

=> Chủ nghĩa xã hội từ phạm vi một nước đã lớn mạnh trở thành một hệ thống trên thế giới.

Hình 5. Chủ tịch Phi-đen Ca-xtơ-rô sau thắng lợi của cách mạng Cuba (1 - 1 - 1959)

c. Nguyên nhân khủng hoảng và sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô

* Sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội

- Từ nửa sau những năm 1970, nền kinh tế của các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu bắt đầu tăng trưởng chậm lại.

- Đến những năm 1980, các nước này rơi vào tình trạng khủng hoảng kinh tế và xã hội nghiêm trọng.

- Vào cuối những năm 1980, chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu đã sụp đổ.

Hình 6. Sự kiện "Bức tường Béc-lin" bị phá bỏ

- Đến tháng 12 - 1991, Liên Xô chính thức tan rã, chấm dứt chế độ xã hội chủ nghĩa sau 74 năm tồn tại.

* Nguyên nhân dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ

- Đường lối lãnh đạo mang tính chủ quan, duy ý chí: Áp dụng mô hình kinh tế cứng nhắc, thiếu linh hoạt dẫn đến tình trạng quan liêu và bao cấp.

- Sự trì trệ trong việc ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ: Thành tựu của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ không được áp dụng kịp thời trong sản xuất, làm giảm sút năng suất lao động và suy giảm kinh tế.

- Cải cách sai lầm về đường lối, cách thức tiến hành: Xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản khiến tình hình thêm phức tạp.

- Tác động từ bên ngoài: Các thế lực thù địch trong và ngoài phá hoại, gia tăng sự bất ổn.

Hình 7. Goóc-ba-chốp (lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô)