I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả Thanh Thảo
− Tên thật là Hồ Thành Công, sinh ngày 16 tháng 2 năm 1946, quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi.
− Ông tốt nghiệp khoa Ngữ văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, sau đó ông vào công tác ở chiến trường miền Nam.
− Từ mấy thập niên trước, Thanh Thảo đã được công chúng chú ý, yêu thích qua những tập thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến: Những người đi tới biển, Dấu chân qua trảng cỏ, Khối vuông ru-bích, Từ một đến một trăm,...
− Hiện ông đang là Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Quảng Ngãi, Phó Chủ tịch Hội đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam.
− Thanh Thảo được coi là một trong số những cây bút đi đầu trong việc cách tân thơ Việt với xu hướng tìm kiếm các hình thức diễn đạt mới, tiêu biểu là tập Khối vuông ru-bích. Ông tìm đến những hình thức thơ ca phi truyền thống, xoá bỏ mọi ràng buộc khuôn sáo bằng nhịp điệu bất thường gắn liền với cơ chế liên tưởng phóng khoáng và hệ thống thi ảnh, thi từ hết sức mới mẻ. Đặc điểm này của thơ Thanh Thảo bắt nguồn từ quan niệm của tác giả về thơ và tư duy thơ. Trong bài viết Tản mạn về thơ, Thanh Thảo cho rằng: "Tư duy thơ hiện đại là kiểu tư duy có bước nhảy, có cấu tứ đầy khoảng lặng tạo nên rất nhiều không gian rỗng của bài thơ, là cái thoạt nhìn, mới đọc ngỡ ngàng như không thấy gì, không nói lên điều gì. Cái lạ của thơ là ở chỗ: chữ nương tựa vào không − chữ, chỗ dày rậm cậy nhờ chỗ trắng trong, không gian được cấu trúc lên nhờ không gian rỗng.".
2. Tác phẩm
− Thể thơ:
− Xuất xứ:
− Hoàn cảnh ra đời: Vào một ngày của năm 1979, tại Trại sáng tác Quân khu V − Đà Nẵng, nhà thơ Thanh Thảo với Ngô Thế Oanh (nhà thơ) và Trần Phương Kỳ (nhà nghiên cứu nghệ thuật Chàm, nhà dịch thuật) đưa thơ Pa-blô Nê-ru-đa (Pablo Neruda) và thơ của Lor-ca ra dịch từ bản tiếng Anh. Sau khi Trần Phương Kỳ dịch xong trường ca Trên đỉnh Mác-chu Pic-chu (Macchu Picchu) của Nê-ru-đa, họ xúm lại mấy bài thơ của Lor-ca. Như cùng lúc, ùa vào trong nhà thơ Thanh Thảo những bài thơ của G. Lor-ca qua bản dịch của Hoàng Hưng mà nhà thơ đã ghi chép trong sổ tay và mang theo trong ba lô ra chiến trường những năm trước đó. Theo Thanh Thảo, Lor-ca đã sống trong ông từ những năm 1969, 1970 qua bản dịch chép tay mà các nhà thơ truyền cho nhau. Và nhà thơ đã viết Đàn ghi-ta của Lor-ca vào năm 1979 ấy. Bài thơ được viết rất nhanh, gần như không sửa chữa gì thêm và nằm trong sổ tay của nhà thơ cho tới năm 1985. Bài thơ xuất hiện trước công chúng khi tập thơ Khối vuông ru-bích được xuất bản.
− Tập thơ Khối vuông ru-bích thể hiện một quan niệm sâu sắc và độc đáo của Thanh Thảo về bản chất và cấu trúc của thơ. Nhà thơ ví thơ như khối rubik – một khối vuông có nhiều mặt xoay, tuy bề ngoài các ô màu có thể rối loạn nhưng vẫn vận hành theo những quy luật nội tại. Thơ dù mang hình thức tưởng như tản mạn, phi tuyến tính, vẫn được tổ chức chặt chẽ ở tầng sâu. Khi sáng tác, ông không buông lỏng cảm hứng mà luôn thiết lập một “trật tự nghệ thuật”, đặt ra những “quy luật vận hành” cho các liên tưởng phong phú, tự do. Chính điều đó khiến các bài thơ trong Khối vuông ru-bích, đặc biệt là Đàn ghi ta của Lor-ca, dù thoạt nhìn có vẻ rời rạc, vẫn liên kết chặt chẽ nhờ một “chất keo” vô hình – đó là tư tưởng nghệ thuật nhất quán và hình tượng thẩm mỹ xuyên suốt trong tác phẩm.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Lời đề từ
− Lời đề từ là những câu văn, câu thơ ngắn gọn, cô đúc, có tác dụng thể hiện chủ đề, tư tưởng, tình cảm mà tác giả gửi gắm vào tác phẩm.
− Lời đề từ "khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn" có ý nghĩa:
2. Đặc điểm của thể thơ
− Đặc điểm của thể thơ tự do được thể hiện qua thi phẩm này đó là không tuân theo quy định về số tiếng trong một dòng thơ.
− Tuy nhiên, là một bài thơ hiện đại, Đàn ghi ta của Lor-ca còn có những đặc điểm về mặt hình thức rất riêng biệt và thú vị:
+ Không có vần: Các dòng thơ không hiệp vần với nhau.
+ Không dấu chấm:
+ Không viết hoa các chữ cái đầu dòng thơ hay chữ cái đầu bài thơ.
+ Dòng thơ có nhiều kết hợp từ lạ khác thường: tiếng đàn bọt nước, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn, tiếng ghi ta nâu,...
+ Các đoạn thơ có độ dài ngắn khác nhau: Đoạn 6 dòng, đoạn 4 dòng.
