Chủ đề 2: Đô thị: Lịch sử và hiện đại SVIP

Toàn cảnh thành phố A-ten ở Hy Lạp hiện nay

A-ten (Hy Lạp) là một trong những thành phố lớn và lâu đời nhất của châu Âu và thế giới. Thời cổ đại, A-ten được coi là "cái nôi" của văn minh phương Tây, cũng là nơi sản sinh ra nền dân chủ. Vậy, A-ten và những đô thị phương Tây cổ đại ở phương Tây đã hình thành như thế nào, có điều gì khác biệt so với các đô thị cổ đại ở phương Đông? Những đô thị cổ đại có mối quan hệ ra sao đối với các nền văn minh ở các khu vực? Giới thương nhân đã có vai trò như thế nào đối với sự phát triển của đô thị châu Âu thời trung đại?

Để trả lời cho những câu hỏi này, mời các em bước vào bài học ngày hôm nay.

1. Đô thị và sự hình thành các nền văn minh cổ đại

a) Đô thị và các nền văn minh cổ đại phương Đông

• Điều kiện địa lí và lịch sử

- Khoảng thiên niên kỉ IV TCN đến thiên niên kỉ II TCN, trên lưu vực các dòng sông lớn ở châu Á như: sông Nin (ở Ai Cập), sông Ti-gơ-rơ và Ơ-phơ-rát (ở Lưỡng Hà), sông Ấn và sông Hằng (ở Ấn Độ).... đã có cư dân tập trung sinh sống. Họ canh tác nông nghiệp trên những đồng bằng màu mỡ, phì nhiêu, chăn nuôi gia súc, dệt vải, làm đồ gốm,...

- Do sản xuất dần phát triển, dân số tăng lên, những khu định cư nhỏ ban đầu đã dần mở rộng thành các khu dân cư đông đúc và có sự phân công lao động.

Từ đó hình thành các đô thị (thành thị) cổ đại như: Ba-bi-lon (ở vùng Lưỡng Hà), Mem-phit (ở Ai Cập), Mô - hen - giô Đa-rô (ở Ấn Độ),....

+ Khoảng 5000 - 6000 năm trước, các ngôi làng của người Xu-me ở phía nam vùng Lưỡng Hà đã phát triển thành các thành phố. Trong đó, nổi bật nhất là U-rúc, có đến 40 000 - 50 000 cư dân, sau đó đến những thành phố khác như E-ri-đu, Ba-bi-lon,...

• Mối quan hệ giữa đô thị và nền văn minh cổ đại phương Đông

- Là trung tâm hành chính, quân sự, đầu mối kinh tế và giao thông của các nền quốc gia cổ đại, những đô thị cổ gắn liền với sự hưng thịnh và suy tàn của các nền văn minh đầu tiên ở phương Đông.

+ Nền văn minh sông Ấn (khoảng 2 800 năm đến 1 800 năm TCN), còn được gọi là văn minh Ha-ráp-pa và Mô-hen-giô Đa-rô, theo tên của hai thành thị cổ được xây dựng ven sông Ấn. Khi những thành thị này suy tàn cũng đã khép lại thời kì văn minh sông Ấn rực rỡ.

b) Đô thị và các nền văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại

• Điều kiện địa lí và lịch sử

- Ở Hy Lạp, La Mã cổ đại, đất đai khô cằn chỉ thích hợp trồng những cây lâu năm. Nơi đây cùng có nhiều vũng, vịnh thuận lợi cho việc hình thành những hải cảng => Những hải cảng này đã trở thành trung tâm của các đô thị.

- Do sống ở gần biển, lại có nhiều mỏ khoáng sản nên cư dân ở đây sớm phát triển mạnh hoạt động buôn bán hàng hải và sản xuất thủ công nghiệp.

• Mối quan hệ giữa đô thị cổ và nền văn minh Hy Lạp, La Mã

- Các đô thị ở Hy Lạp, La Mã cổ đại đều đóng vai trò là trung tâm kinh tế, chính trị của nhà nước, đồng thời cũng đặt nền tảng cho sự hình thành và phát triển của các nền văn minh.

- Văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại dựa trên sự phát triển của nền kinh tế công thương nghiệp.

- Cùng với đó, không khí dân chủ tại các đô thị đã tạo điều kiện cho những sáng tạo văn  học, nghệ thuật, triết học, khoa học - kĩ thuật,... nảy nở.

- Nhiều thành tựu văn hóa rực rỡ còn được bảo tồn và phát huy giá trị to lớn đến tận ngày nay.

2. Các đô thị châu Âu thời trung đại và vai trò của giới thương nhân

a) Sự ra đời của các đô thị châu Âu thời trung đại

- Từ thế kỉ XI, sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp trong các lãnh địa phong kiến có nhiều biến đổi.

- Một số thợ thủ công đã tìm cách trốn khỏi lãnh địa hoặc dùng tiền để chuộc lại tự do. 

Họ tìm đến những nơi đông dân cư, gần nguồn nguyên liệu, nơi giao nhau của các trục đường chính,... nhóm nhau lại để cùng sản xuất, buôn bán. Từ đó, các đô thị được hình thành. Bên cạnh đó, còn có những đô thị do lãnh chúa, Giáo hội xây dựng hoặc được phục hồi từ những đô thị cổ đại.

+ Pa-ri là một thành phố của La Mã từ thế kỉ I, sau đó trở thành thủ đô của Vương quốc Phơ-răng. Hình thành bên bờ sông Xen, là giao điểm của các con sông buôn bán lớn, Pa-ri trở nên giàu có nhờ thương mại. Với dân số khoảng 50 000 người (thế kỉ XII). Pa-ri trở thành trung tâm quan trọng về kinh tế, chính trị, giáo dục, tôn giáo của châu Âu.

Thành phố Luân Đôn thời trung đại (tranh vẽ)

b) Vai trò của thương nhân trong các đô thị châu Âu trung đại

- Trong các đô thị ở châu Âu thời trung đại, tầng lớp thương nhân dần đông hơn và có vai trò ngày càng to lớn.

+ Các thương nhân đã nhóm họp nhau lại, thành lập các hội buôn (thương hội) để bảo vệ lợi ích buôn bán. Hằng năm, họ còn tổ chức các hội chợ để trao đổi hàng hóa. Tại đây đã xuất hiện một số quầy đổi tiền - chính là tiền thân của các ngân hàng sau này.

- Hoạt động của thương nhân và thương hội đã thúc đẩy kinh tế hàng hóa phát triển, làm tan rã dần nền kinh tế tự nhiên, đóng kín trong các lãnh địa trước đây.

- Việc buôn bán giữa các nước ngày càng sôi động, đặc biệt xung quanh vùng Địa Trung Hải.

- Thương nhân là những người có đầu óc, thích khám phá, ham hiểu biết, làm giàu,.... nên họ phản đối văn hóa phong kiến lỗi thời, lạc hậu và đòi hỏi xây dựng một nền văn hóa mới. Do đó, phong trào Văn hóa Phục hưng đã nảy nở, mở ra thời kì phát triển xán lạn của văn hóa phương Tây thời trung đại.

Thương nhân buôn bán tại đô thị Xê-na ở I-ta-li-a (tranh vẽ, khoảng thế kỉ XIII)

 Chúc các em học tốt !