Bài 4. Sử dụng, cải tạo và bảo vệ đất trồng SVIP

I. SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT TRỒNG

- Quá trình hình thành đất: Tác động của các yếu tố tự nhiên và hoạt động của con người.

→ Tạo ra các loại đất khác nhau (đất chua, đất mặn, đất bạc màu).

- Mục đích: Lựa chọn cây trồng phù hợp với loại đất để nâng cao năng suất và bảo vệ đất.

1. Chọn cây trồng phù hợp với từng loại đất

- Mỗi loại cây chỉ thích hợp với một loại đất nhất định.

+ Ví dụ: cây hoài hương thích hợp với đất chua, cây dâu tây thích hợp với đất kiềm,...

- Lựa chọn đúng cây trồng cho đất giúp cây sinh trưởng tốt và đạt năng suất cao.

2. Kết hợp sử dụng đất và cải tạo đất

- Quá trình trồng trọt: Cây trồng sử dụng các chất dinh dưỡng trong đất.

→ Dẫn đến đất bị suy giảm và mất cân bằng dinh dưỡng.

- Giải pháp: Cần kết hợp giữa trồng trọt và bón phân hợp lí (đặc biệt là phân hữu cơ và phân vi sinh).

→ Để bổ sung chất dinh dưỡng cho đất, giúp cải tạo đất hiệu quả.

3. Canh tác bền vững

- Các phương pháp canh tác bền vững:

+ Luân canh, tăng vụ, trồng xen, trồng gối, làm ruộng bậc thang.

+ Bố trí vụ thích hợp để tránh điều kiện xấu do biến đổi khí hậu (hạn hán, mặn, lũ lụt,...).

- Mục đích:

+ Tăng năng suất cây trồng, tạo việc làm cho người dân.

+ Nâng cao hiệu quả kinh tế trên diện tích gieo trồng.

- Ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp giúp tăng hiệu quả sử dụng đất.

II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CẢI TẠO ĐẤT TRỒNG

1. Cải tạo đất chua

a. Đất chua và nguyên nhân gây ra đất chua

- Đất chua: Là đất có nồng độ \(H^+\) lớn hơn OH⁻, \(OH^-\), nhiều \(Al^{3+}\), \(Fe^{3+}\) tự do.

- Nguyên nhân gây đất chua:

+ Do nước mưa rửa trôi các cation kiềm (\(Ca^{2+}\), \(Mg^{2+}\), \(K^+\)).

+ Cây trồng lấy cation kiềm từ đất, làm tăng tính axit.

+ Phân bón hóa học (ammonium sulfate, potassium chloride) làm đất chua.

+ Chất hữu cơ trong điều kiện khí hậu thiếu oxygen cũng góp phần tạo ra acid hữu cơ làm đất chua.

b. Biện pháp cải tạo đất chua

- Biện pháp bón vôi:

+ Bón vôi để khử chua, kết tủa \(Al^{3+}\) và \(Fe^{3+}\) di động, giúp cải thiện độ pH của đất.

+ Tăng cường hoạt động của vi sinh vật, hỗ trợ cây trồng hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn.

- Biện pháp thủy lợi:

+ Xây dựng hệ thống kênh tưới, tiêu nước để rửa chua đất.

- Biện pháp canh tác:

+ Hạn chế hoặc không làm đất vào mùa mưa ở vùng đồi núi, giúp giảm rửa trôi cation kiềm trong đất.

+ Che phủ đất bằng vật liệu như nylon, cỏ xanh, giúp bảo vệ đất khỏi bị rửa trôi.

2. Cải tạo đất mặn

a. Đất mặn và nguyên nhân gây ra đất mặn

- Đất mặn: Là đất có nồng độ muối hòa tan (NaCl, Na₂SO₄, CaSO₄, MgSO₄...) trên 2,56%.

- Nguyên nhân:

+ Hình thành ở các vùng ven biển, khu vực có địa hình thấp do thủy triều, vỡ đê hoặc nước biển tràn vào.

+ Nước ngầm chứa hàm lượng muối hòa tan, thấm lên tầng đất mặt làm đất bị mặn.

b. Biện pháp cải tạo đất mặn

- Biện pháp bón phân:

+ Ưu tiên sử dụng phân hữu cơ, hạn chế sử dụng phân vô cơ chứa clo hay sulfate.

+ Kết hợp rửa mặn để cải tạo đất mặn nhanh chóng.

- Biện pháp thủy lợi:

+ Xây dựng hệ thống đê biển, mương, kênh để ngăn mặn xâm nhập.

+ Làm mương hạ mực nước ngầm để ngăn mặn thấm lên đất trồng.

+ Cần giữ đê biển vững, nuôi trồng thủy sản trong vùng biển.

- Biện pháp canh tác:

+ Xây dựng chế độ luân canh hợp lí, bố trí thời vụ để tránh mặn.

+ Chế độ làm đất thích hợp: Cày không lật, xới đất nhiều lần để cắt đứt mặn và không làm đất bị mặn.

- Giải pháp cải tạo đất:

+ Đất cần cải tạo bằng phương pháp thủy lợi và canh tác hợp lí để khôi phục và bảo vệ đất trồng.

3. Cải tạo đất xám bạc màu

a. Đất xám bạc màu và nguyên nhân gây ra đất xám bạc màu

- Đất xám bạc màu là:

+ Loại đất có tầng canh tác mỏng.

+ Thành phần cơ giới nhẹ.

+ Nghèo chất dinh dưỡng.

+ Đất chua.

+ Vi sinh vật có ích hoạt động kém.

- Nguyên nhân đất bị bạc màu:

+ Vùng đất tiếp giáp giữa đồng bằng và trung du miền núi:

• Quá trình rửa trôi chất dinh dưỡng gây bạc màu đất.

+ Tập quán canh tác:

• Trồng một loại cây liên tục nhiều năm, không thay đổi đất, không phù hợp với mùa vụ.
• Đất bị mất cân bằng dinh dưỡng, làm cho đất bạc màu và kém năng suất.

+ Đất xám bạc màu phân bố ở một số vùng:

• Bắc Bộ, Đông Nam Bộ, Tây Nguyên.

b. Biện pháp cải tạo đất xám bạc màu

- Biện pháp bón phân:

+ Bón phân hữu cơ, phân vô cơ, phân xanh, đặc biệt chú trọng bón phân hữu cơ để:

• Tăng độ phì nhiêu của đất.
• Cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, giúp cây sinh trưởng tốt và năng suất cao.
• Điều chỉnh pH đất và cải tạo tính chất vật lí của đất.

- Biện pháp thủy lợi:

+ Tưới, tiêu hợp lí để tránh rửa trôi các dinh dưỡng trong đất.

- Biện pháp canh tác:

+ Bố trí hệ thống cây trồng hợp lí.

+ Sử dụng giống ngắn ngày, có thể luân canh, tăng vụ, trồng xen để tăng thu nhập và cải tạo đất.