Lipid, chất béo SVIP

I. Lipid 

Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không tan trong nước, nhưng tan được trong một số dung môi hữu cơ như xăng, dầu hỏa,...

Lipid gồm chất béo, sáp,...

Lipid có nhiều vai trò quan trọng về mặt sinh học như tham gia vào cấu tạo tế bào và là thành phần chính của màng tế bào.

II. Chất béo 

1. Trạng thái tự nhiên và tính chất vật lí

Chất béo là thành phần chính của dầu, mỡ trong thực vật và động vật. Dầu thường có nhiều trong hạt, củ,... Mỡ chủ yếu tập chung tại các mô mỡ trong cơ thể động vật.

Các chất béo nhẹ hơn nước, không tan trong nước và tan trong một số dung môi hữu cơ như benzene, xăng,...

2. Cấu tạo chất béo

Khi đun chất béo với nước ở nhiệt độ cao và áp xuất cao sẽ thu được glycerol C₃H₅(OH)₃ và acid béo.

Acid béo là các acid hữu cơ có công thức chung R-COOH (R thường là -C₁₅H₃₁, -C₁₇H₃₅, -C₁₇H₃₃, -C₁₇H₃₁,... và thường có mạch carbon dài, không phân nhánh).

Chất béo là các triester (loại ester chứa 3 nhóm -COO- trong phân tử) của glycerol và acid béo, có công thức cấu tạo là (RCOO)₃C₃H₅. R có thể giống hoặc khác nhau.

3. Tính chất hóa học 

Chất béo có thể thủy phân hoàn toàn trong môi trường kiềm. Khi đun nóng chất béo với dung dịch NaOH (hoặc KOH), sản phẩm thu được là muối Na (hoặc K) của acid béo và glycerol.

Ví dụ:

(RCOO)₃C₃H₅ + 3NaOH \(\underrightarrow{t^o}\) 3ROONa + C₃H₅(OH)₃

Muối Na (hoặc K) của các acid béo được sử dụng làm xà phòng nên loại phản ứng này có tên là phản ứng xà phòng hóa. 

4. Ứng dụng của chất béo

Chất béo là một trong các thực phẩm thiết yếu của con người và động vật. Chất béo được tích lũy trong các mô mỡ và là nguồn cung cấp năng lượng cho cơ thể.

Trong công nghiệp chất béo được sử dụng để sản xuất mĩ phẩm (chất làm mềm, dưỡng ẩm,...), dược phẩm, nhiên liệu (dầu diesel sinh học), nguyên liệu (sản xuất xà phòng),...

5. Sử dụng chất béo một cách hợp lí để có lợi cho sức khỏe

Béo phì là trạng thái tích tụ mỡ quá mức trong cơ thể. Gây ra các vấn đề trầm trọng đến sức khỏe, như bệnh tim mạch, đột quỵ, đái tháo đường, thoái hóa khớp, gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ, bệnh ung thư,...

Để có lợi cho sức khỏe, ta cần sử dụng chất béo một cách hợp lí:

• Đảm bảo lượng chất béo cần thiết trong khẩu phần ăn hằng ngày phù hợp với lứa tuổi, giới tính và đặc thù nghề nghiệp.
• Đảm bảo cân đối giữa tỉ lệ chất béo có nguồn gốc động vật và chất béo có nguồn gốc thực vật.

1. Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong động vật và thực vật, không tan trong nước, tan trong xăng, dầu hỏa,... 

2. Công thức tổng quát của chất béo là (RCOO)₃C₃H₅. Chất béo (dầu, mỡ,...) nhẹ hơn nước, không tan trong nước, tan trong xăng, dầu hỏa, benzene,...

3. Chất béo tác dụng với dung dịch kiềm (phản ứng xà phòng hóa) tạo thành glycerol và hỗn hợp muối của acid béo.

4. Chất béo là nguồn dinh dưỡng quan trọng, là nguyên liệu trong công nghiệp.

5. Chất béo cần được sử dụng một cách hợp lí để có lợi cho sức khỏe.