Bài 19. Vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên và dân cư, xã hội Liên bang Nga (phần 1) SVIP

I. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

1. Lãnh thổ

- Là quốc gia có diện tích lớn nhất thế giới với diện tích đất khoảng 17 triệu km².

- Bao gồm phần lớn đồng bằng Đông Âu, toàn bộ phần Bắc Á và tỉnh Ca-li-nin-grát nằm biệt lập; kéo dài từ biển Ban-tích ở phía tây đến Thái Bình Dương ở phía đông, từ Bắc Băng Dương ở phía bắc đến Biển Đen và biển Ca-xpi ở phía nam.

- Đường biên giới trên đất liền dài khoảng 20 000 km và đường bờ biển dài gần 38 000 km.

- Trên đất liền, lãnh thổ kéo dài từ khoảng:

 + Vĩ độ 41^o11'B đến vĩ độ 77^o43'B.

 + Kinh độ 27^oĐ đến kinh độ 169^o40'T.

=> Liên bang Nga trải dài nhiều múi giờ.

2. Vị trí địa lí

- Nằm ở phía Bắc lục địa Á - Âu.

- Tiếp giáp:

 + Phía Đông: giáp Thái Bình Dương.

 + Phía Bắc: giáp Bắc Băng Dương và nhiều biển như biển Ba-ren, biển Ca-ra, biển Ô-khốt,...

 + Phía Tây: giáp các nước khu vực Đông và Bắc Âu. Riêng tỉnh Ca-li-grát nằm biệt lập ở phía Tây.

 + Phía Nam: giáp các nước thuộc khu vực Tây Á, Trung Á và Đông Bắc Á.

3. Ý nghĩa

- Có thể giao thương thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội với các quốc gia châu Âu, châu Á, Bắc Phi và Bắc Mỹ.

- Phần lớn lãnh thổ nằm trong khu vực có khí hậu không thật thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội.

- Lãnh thổ rộng lớn đặt ra vấn đề cần quan tâm về phát triển kinh tế - xã hội giữa các vùng, các khu vực.

II. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

1. Địa hình và đất đai

a. Địa hình

- Rất đa dạng, thấp dần từ Đông sang Tây.

- Sông I-ê-nít-xây phân chia lãnh thổ Liên bang Nga làm 2 phần: phía Tây là đồng bằng, phía Đông là núi và cao nguyên.

b. Đất đai

 - Có diện tích đất nông nghiệp và đồng cỏ lớn trên 200 triệu ha. Trong đó, đất đen có độ phì nhiêu cao nhưng chỉ chiếm 6,4% diện tích đất nông nghiệp.

- Gần 40% diện tích lãnh thổ nằm dưới lớp băng tuyết, không thuận lợi cho canh tác.

2. Khí hậu

- Chủ yếu thuộc đới khí hậu ôn đới và có sự phân hoá giữa các miền:

+ Phần lớn lãnh thổ có khí hậu ôn đới lục địa nhưng phía Tây ôn hoà hơn phía Đông.

+ Vùng ven Bắc Băng Dương có khí hậu cực và cận cực lạnh giá quanh năm.

+ Ven Thái Bình Dương có khí hậu ôn đới gió mùa.

+ Một bộ phận lãnh thổ phía Nam có khí hậu cận nhiệt.

- Nhiều vùng rộng lớn có khí hậu băng giá hoặc khô hạn gây nhiều trở ngại trong sinh hoạt và sản xuất.

3. Sông, hồ

a. Sông

- Có nhiều sông lớn như sông Vôn-ga, sông Ô-bi, sông Lê-na, sông I-ê-nít-xây,...

- Phần lớn các sông tập trung ở phía Đông dãy U-ran, có hướng chảy chủ yếu từ Nam lên Bắc và đổ vào Bắc Băng Dương.

- Do có mùa đông lạnh giá nên hầu hết các sông đều bị đóng băng vào mùa đông, làm cho giao thông đường sông ít phát triển.

- Sông ngòi có giá trị về nhiều mặt như thuỷ điện, tưới tiêu, du lịch,... Trong đó, trữ năng thuỷ điện của Liên bang Nga đứng hàng đầu thế giới.

b. Hồ

 Có nhiều hồ lớn. Trong đó, Bai-can là hồ nước ngọt sâu nhất thế giới với độ sâu khoảng 1700 m.

4. Biển

 Có nhiều biển lớn thuộc Bắc Băng Dương và Thái Bình Dương như:

- Biển Ba-ren, biển Ca-ra, biển Láp-tép, biển Ô-khốt,... giàu tiềm năng về đánh bắt và nuôi trồng thuỷ sản, phát triển giao thông vận tải, xây dựng các cảng biển.

- Vùng biển và thềm lục địa còn có trữ lượng lớn về dầu mỏ và khí tự nhiên.

5. Sinh vật

- Rừng tai-ga (rừng lá kim) chiếm gần 1/2 diện tích đất nước; trong rừng có nhiều loài động vật quý hiếm như hổ, sơn dương, gấu, cú, đại bàng,... và đặc biệt là thú có lông dày.

- Có vùng thảo nguyên rộng lớn, thuận lợi cho chăn nuôi.

6. Khoáng sản

 Rất đa dạng và phong phú, gồm nhiều loại như dầu mỏ, khí tự nhiên, sắt, vàng, thiếc, bô-xít, kim cương,... Trong đó, nhiều khoáng sản có trữ lượng hàng đầu thế giới.

=> Là nguồn lực tự nhiên quan trọng giúp Liên bang Nga phát triển công nghiệp và đẩy mạnh hoạt động ngoại thương.