Bài 12. Thủy quyển, nước trên lục địa SVIP

- Thủy quyển có thể xâm nhập tới giới hạn trên của tầng đối lưu trong khí quyển và tồn tại trong tầng nước ngầm của thạch quyển.

- Thủy quyển phân bố không đều, chủ yếu là nước mặn (97,5%), nước ngọt rất ít (2,5%).

II. Nước trên lục địa

1. Các nhân tố ảnh hưởng đến chế độ nước sông

a. Nguồn cung cấp nước sông

- Tùy vào nguồn cung cấp nước mà mùa lũ ở các sông khác nhau.

+ Chế độ nước đơn giản nếu chỉ phụ thuộc vào một nguồn cung cấp nước.

+ Chế độ nước phức tạp nếu dựa vào nhiều nguồn cung cấp nước khác nhau.

- Nước ngầm có vai trò điều hòa chế độ nước sông.

+ Vùng có cấu tạo đá granit và đá biến chất thì có khả năng thấm nước ⇒ nguồn nước ngầm phong phú ⇒ nước sông dồi dào.

+ Vùng có cấu tạo đấ phiến sét không thấm nước ⇒ mùa mưa lũ lên nhanh, mùa khô thì cạn hoặc rất ít nước.

b. Các nhân tố tự nhiên khác

- Địa hình: Tốc độ dòng chảy miền núi nhanh hơn so với đồng bằng.

- Thực vật: Tán cây giữ lại nước khi mưa xuống; thấm vào đất tạo thành mạch nước ngầm ⇒ rừng ở thượng nguồn các con sông giúp điều hòa dòng chảy, giảm lũ lụt.

- Hồ, đầm: nối với sông, điều hòa chế độ nước sông.

2. Hồ

- Hồ là những vùng trũng chứa nước trên bề mặt Trái Đất, không thông với biển.

- Phân theo nguồn gốc hình thành, hồ bao gồm các loại sau:

Loại hồ	Đặc điểm	Ví dụ	Hình ảnh minh họa
Hồ núi lửa	- Có nguồn gốc từ hoạt động của núi lửa. Các hồ núi lửa thường hình thành miệng núi lửa đã tắt và khá sâu.	- Hồ Quy-lo-toa (Ê-cu-a-đo).
Hồ kiến tạo	- Hình thành tại các nơi sụt lún, nứt vỡ trên mặt đất do các mảng kiến tạo di chuyển.	- Hồ Bai-can (Liên bang Nga).
Hồ móng ngựa	- Hình thành tại các khúc sông bị tách ra khỏi sông chính, sau khi chyển dòng.	- Hồ Tây (Hà Nội).
Hồ băng hà	- Hình thành ở các hố lõm do các khối đá được sông băng cổ mang theo bào mòn mặt đất bên dưới.	- Hệ thống Ngũ Hồ (Biên giới Hoa Kỳ và Ca-na-đa).
Hồ nhân tạo	- Do con người tạo nên.	- Hồ thủy điện Hòa Bình (Hòa Bình).

3. Nước băng tuyết

- Trên các đỉnh núi cao và vùng cực, do khí hậu quanh năm lạnh giá nê nước tồn tại ở thể rắn gọi là nước băng tuyết, bao phủ 10% diện tích lục địa.

- Ở đỉnh núi cao: chiếm khoảng 3% diện tích băng trên toàn Trái Đất, là nguồn cung cấp nước cho nhiều con sông lớn.

- Ở vùng cực và cận cực: có diện tích rộng lớn, bao phủ toàn bộ châu Nam Cực và phần lớn phía bắc của châu Âu, châu Á, Bắc Mỹ.

- Vai trò: điều hòa nhiệt độ Trái Đất, cung cấp nước ngọt.

- Biến đổi khí hậu làm cho nước băng tuyết đang giảm dần.

4. Nước ngầm

- Tồn tại trong vỏ Trái Đất và thường xuyên trong tầng chứa nước.

- Mực nước ngầm luôn thay đổi, phụ thuộc vào nguồn cung cấp là nước mưa, hơi nước trong không khí, nước từ sông ngòi thấm xuống, địa hình và cấu tạo đất đá,...

- Thực vật làm tăng khả năng thấm và giảm quá trình bốc hơi của nước ngầm.

- Vai trò: cung cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất, ổn định dòng chảy và chống sụt lún,...

- Mực nước ngầm suy giảm do con người khai thác quá mức.

III. Bảo vệ nguồn nước ngọt

- Hiện nay, nước ngọt đang trở nên khan hiếm và ô nhiễm.

- Các giải pháp để bảo vệ nguồn nước ngọt:

+ Phân phối lại nguồn nước ngọt trên thế giới: xây dựng các hồ trữ nước, bảo trì và cải tạo đường ống vận chuyển nước ngọt, giám sát nguồn tài nguyên nước,...

+ Sử dụng nguồn nước hợp lí: tuyền truyền, giáo dục ý thức người dân về bảo vệ tài nguyên nước, sử dụng nước tiết kiệm,...

+ Hạn chế gây ô nhiễm nguồn nước: xây dựng khung pháp lí, quy định, biện pháp chế tài,...