Văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Phần 2) SVIP

Ai đã đặt tên cho dòng sông? 

(Phần 2)

Hoàng Phủ Ngọc Tường

I. Tìm hiểu chung

II. Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại

3. Đặc điểm ngôn ngữ văn học được thể hiện qua văn bản

* Tính biểu cảm, truyền cảm: 

- Bài kí là những bộc lộ cảm xúc chân thành, tha thiết của người con quê hương với tình yêu dành cho sông Hương, cho Huế. 

- Từ bài kí, người đọc hiểu được sự gắn bó của mỗi người dành cho quê hương, xứ sở. 

* Tính đa nghĩa:

- Văn bản sử dụng kết hợp các biện pháp tu từ ẩn dụ, nhân hóa, so sánh, liệt kê,... một cách linh hoạt. 

+ So sánh: Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại; dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu;...

+ Nhân hoá: Sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam - đông bắc; và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ...

+ Ẩn dụ: Sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở; sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc;...

+ Liệt kê: Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại. Thế kỉ mười tám, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ mười chín với máu của những cuộc khởi nghĩa, và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển. 

* Tính thẩm mĩ:

- Tác giả sử dụng từ ngữ độc đáo, kết hợp từ Hán Việt, thuần Việt giàu ý nghĩa. 

4. Cảm hứng chủ đạo và giá trị văn hóa được thể hiện trong văn bản

a. Cảm hứng chủ đạo

- Cảm hứng ngợi ca, thể hiện tình yêu tha thiết, đắm say, trân trọng, tự hào trước vẻ đẹp của sông Hương nói riêng, thiên nhiên xứ sở nói chung.

+ Tác giả ca ngợi vẻ đẹp biến ảo, đầy chất thơ của sông Hương và xứ Huế.

+ Tác giả bày tỏ tình yêu tha thiết, đắm say và trân trọng, tự hào đối với những vẻ đẹp nên thơ của thiên nhiên xứ sở, những giá trị lịch sử, bề dày văn hoá và vẻ đẹp tâm hồn của con người ở vùng đất cố đô.

- Cách thể hiện của cảm hứng chủ đạo ấy trong tác phẩm:

- Nhận xét về cách thể hiện cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm:

+ Cảm hứng chủ đạo ấy thể hiện xuyên suốt chiều dài của tác phẩm, được bộc lộ vừa trực tiếp vừa gián tiếp, tác động mạnh mẽ đến cảm xúc của người đọc và giúp người đọc cảm nhận rất rõ tình yêu đắm say, niềm tự hào thương mến của tác giả dành cho dòng sông quê hương.

+ Cảm hứng chủ đạo với những cách thể hiện ấy đã góp phần làm nên chất trữ tình, chất thơ cho bài tuỳ bút.

b. Giá trị văn hóa: 

- Vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”.

- Sông Hương được xem là cội nguồn sinh thành và không gian tồn tại của nền âm nhạc cổ điển xứ Huế. 

- Không gian bờ sông ấy cũng là nơi lưu giữ một nét văn hoá rất riêng của Huế: 

• ... màu áo điều lục với loại vải vân thưa màu xanh chàm lồng lên một màu đỏ ở bên trong, tạo thành một màu tím ẩn hiện, thấp thoáng theo bóng người, thuở ấy các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng. Đấy cũng chính là màu của sương khói trên sông Hương, giống như tấm voan huyền ảo của thiên nhiên, sau đó ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông…

=> Giá trị văn hóa đã làm nên đặc trưng của sông Hương. Bởi, sông Hương đã đồng hành cùng con người Huế, văn hóa Huế và lớn lên theo năm tháng cùng mảnh đất cố đô. 

III. Tổng kết

1. Nội dung

- Vẻ đẹp của sông Hương được khám phá từ nhiều phương diện: địa lý, lịch sử, văn hóa.

- Cái tôi trữ tình và văn phong độc đáo của Hoàng Phủ Ngọc Tường: sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, vốn kiến thức phong phú từ địa lý, lịch sử, triết học đến văn hóa; lối hành văn tài hoa, mê đắm.

2. Nghệ thuật

- Ngôn ngữ giàu chất trữ tình. 

- So sánh, liên tưởng phong phú, đầy bất ngờ, độc đáo.

- Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm. 

- Có sự kết hợp hài hoà cảm xúc, trí tuệ, chủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân tác giả. Khách quan là đối tượng miêu tả - dòng sông Hương.

IV. Gợi ý trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1: 

- Những đặc tính tự nhiên của sông Hương được tác giả chú ý làm nổi bật trong bài tuỳ bút:

+ Ở thượng nguồn, dòng chảy của sông Hương vừa mãnh liệt, cuộn xoáy, vừa dịu dàng và say đắm giữa cái hùng vĩ của rừng già Trường Sơn như một thế giới đầy bí ẩn.

+ Ra khỏi vùng núi, sông Hương đột ngột chuyển dòng liên tục, chảy giữa những dãy đồi sừng sững, tạo nên vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính.

+ Giữa những xóm làng sầm uất, trù phú và giữa lòng thành phố Huế, sông Hương trôi rất chậm, như một mặt hồ yên tĩnh.

- Đoạn văn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương:

+ Đoạn 1 (từ "Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến" đến "đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khoá trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng."): nói về những đặc tính của sông Hương ở quãng thượng nguồn.

+ Đoạn 2 (từ "Phải nhiều thế kỉ qua đi, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp" đến "gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà..."): làm nổi bật một đặc tính lạ lùng của sông Hương là đổi dòng đột ngột, liên tục trên hành trình về với thành phố Huế.

Câu 2: 

- Những chi tiết cho thấy tác giả đã nhìn sông Hương như con người với tính cách, tình cảm riêng: 

+ "Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại".

+ “Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng" +"Sông Hương mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở". 

+ "Hình như dòng sông không muốn bộc lộ phần tâm hồn sâu thẳm của mình."

+ "Phải nhiều thế kỉ qua đi, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại."

+ "Như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biển bãi xanh biếc", "kéo một nét thẳng thực yên tâm", "nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố."

+ "Đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng "vâng" không nói ra của tình yêu."

+ "Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya."

+ "Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chỉ tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả."

- Để nhìn sông Hương như một con người, tác giả đã sử dụng các biện pháp tu từ so sánh và nhân hoá. Nét độc đáo ở đây là nhờ những hình ảnh so sánh và nhân hoá đó, người đọc mới cảm nhận được có một dòng sông hàm chứa những nét đối nghịch: vừa man dại, phóng khoảng lại vừa dịu dàng, đằm thắm; rất trí tuệ nhưng cũng đầy tình cảm; hết sức phong tình nhưng cũng vô cùng thuỷ chung,... Những "tính cách" đó của con sông là kết quả của một cách nhìn và lối viết rất đặc trưng của kí trữ tình.

Câu 3:

- Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương gắn bó với thành phố Huế một cách gần gũi, thân thiết.

- Hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ của sông Hương và Huế: