Tháng củ mật – tháng Giêng trong đời sống người Việt
Tháng Giêng, hay còn gọi là tháng củ mật, là tháng đầu tiên của năm âm lịch, mở đầu cho một chu kỳ mới của thiên nhiên và con người. Cái tên “tháng củ mật” không chỉ đơn thuần là chỉ thời gian, mà còn phản ánh những đặc trưng riêng biệt trong đời sống của người dân Việt Nam. Tháng Giêng là một tháng mang theo không khí của ngày Tết Nguyên Đán, của những niềm vui, nhưng đồng thời cũng là tháng mà người dân phải đối mặt với nhiều khó khăn, thiếu thốn sau những ngày ăn uống no say trong Tết.
Mặc dù là tháng đầu tiên của năm mới, tháng Giêng lại không phải là thời điểm của những mùa vụ bội thu. Sau những ngày Tết, người dân trở lại với cuộc sống thường nhật, nhưng sản vật mới từ đồng ruộng chưa có nhiều. Cánh đồng vẫn còn ngập mạ, cây cối chưa kịp cho trái, và trong nhà, mọi thứ vẫn còn thiếu thốn, dường như mọi thứ đều chờ đợi vào những mùa vụ tiếp theo. Chính vì vậy, “tháng củ mật” ra đời, hàm ý nhắc nhở mọi người rằng đây là thời gian của sự tiết kiệm, của những món ăn đơn giản, kham khổ.
Cái tên “tháng củ mật” còn mang đến một hình ảnh rất dân dã và gần gũi trong đời sống người nông dân. Củ mật, hay còn gọi là củ sắn, là một món ăn quen thuộc của nhiều gia đình trong tháng Giêng. Trong thời điểm khó khăn, củ mật trở thành món ăn thay thế cho cơm bánh, vừa dễ kiếm, lại vừa có thể chế biến thành nhiều món như xào, luộc hay nấu cháo. Tuy nhiên, món ăn này không chỉ đơn thuần là nguồn thực phẩm, mà còn là minh chứng cho sự chịu khó, kiên nhẫn của người dân trong việc vượt qua gian khó. Chính từ đây, người ta gọi tháng Giêng là tháng củ mật, để nói lên sự vất vả, thiếu thốn trong cuộc sống.
Tháng Giêng, mặc dù là tháng của những lễ hội, của niềm vui và hy vọng, nhưng cũng là tháng của sự khắc khoải, khi mà mọi thứ vẫn còn trong tình trạng chờ đợi, khi mà người dân vẫn chưa thể sống no đủ sau những ngày Tết. Đó là lúc người dân không chỉ lo cho bữa ăn hàng ngày mà còn tính toán cho những công việc nông nghiệp sắp tới. Một câu ca dao quen thuộc cũng đã nhắc đến tháng Giêng:
“Tháng Giêng, tháng củ mật,
Lúa nương còn ngập mạ,
Giếng trâu còn đọng sương,
Lúa xuân còn chưa cắt.”
Những lời ca dao này khắc họa rõ nét bức tranh sinh hoạt của người dân trong tháng Giêng – một tháng với nhiều khó khăn, khi mùa vụ chưa đến và mọi thứ vẫn chưa thật sự đầy đủ.
Tuy vậy, tháng Giêng cũng là thời điểm mà người dân có dịp sum họp, quây quần bên gia đình, bè bạn để cùng nhau đón chào một năm mới. Những lễ hội đầu xuân, những ngày Tết cũng mang đến niềm vui, sự hân hoan, xua tan đi phần nào sự nghèo khó, thiếu thốn. Đây là thời gian để người ta cầu mong một năm mới an lành, tươi đẹp hơn, mặc dù biết rằng phía trước còn rất nhiều vất vả.
Tháng Giêng, với cái tên “tháng củ mật”, chính là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa và tâm linh của người dân Việt Nam. Nó không chỉ là tháng khởi đầu của năm mới mà còn là tháng của những suy tư, của những lời cầu mong cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trong cái khắc nghiệt của tháng Giêng, người ta học được sự kiên nhẫn, chịu khó, và biết quý trọng những gì mình có, dù đó là những thứ đơn giản nhất, như củ mật, để sống qua mùa khó khăn.
